Çocuk felci nedir? Nasıl bulaşır? Semptomları nelerdir? Tedavisi var mı?

Genellikle 15 yaşından küçüklerde görülmekle beraber, nadir olarak 15 yaşının üzerindeki bireylerde de görülen, bacaklarda ve daha az kollarda felce neden olan bulaşıcı bir hastalıktır.

Genellikle çocuk felci veya polio olarak da bilinen poliomyelit, poliovirüsün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Vakaların yaklaşık %75'i asemptomatiktir; ortaya çıkabilecek hafif semptomlar arasında boğaz ağrısı ve ateş yer alır; vakaların bir kısmında baş ağrısı, ense sertliği ve parestezi gibi daha ciddi semptomlar gelişir. Bu semptomlar genellikle bir veya iki hafta içinde geçer. Daha az görülen bir belirti ise kalıcı felç ve aşırı vakalarda olası ölümdür. İyileşmeden yıllar sonra, kişinin ilk enfeksiyon sırasında sahip olduğu kas güçsüzlüğüne benzer şekilde yavaş bir gelişme ile postpolio sendromu ortaya çıkabilir.

Çocuk felci doğal olarak sadece insanlarda görülür. Oldukça bulaşıcıdır ve insandan insana ya fekal-oral yolla (örneğin kötü hijyen ya da insan dışkısıyla kirlenmiş gıda veya suyun yenmesi) ya da oral-oral yolla bulaşır. Enfekte olan kişiler, herhangi bir belirti olmasa bile hastalığı altı haftaya kadar yayabilir. Hastalık, dışkıda virüsün bulunması veya kanda virüse karşı antikorların tespit edilmesiyle teşhis edilebilir.

Poliomyelit, antik sanatta hastalığın tasvirleri ile binlerce yıldır var olmuştur. Hastalık ilk kez 1789 yılında İngiliz doktor Michael Underwood tarafından ayrı bir durum olarak kabul edilmiş ve hastalığa neden olan virüs ilk kez 1909 yılında Avusturyalı immünolog Karl Landsteiner tarafından tanımlanmıştır. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde 19. yüzyılın sonlarında büyük salgınlar görülmeye başlanmış ve 20. yüzyılda en endişe verici çocukluk hastalıklarından biri haline gelmiştir.1950'lerde çocuk felci aşılarının kullanılmaya başlanmasının ardından çocuk felci görülme sıklığı hızla azalmıştır.

Hastalığa yakalandıktan sonra özel bir tedavisi yoktur. Hastalık çocuk felci aşısı ile önlenebilir ve ömür boyu koruma için birden fazla doz yapılması gerekir. Çocuk felci aşısının iki geniş türü vardır; inaktive edilmiş poliovirüs kullanan enjekte edilen bir aşı ve zayıflatılmış canlı virüs içeren oral bir aşı. Her iki aşı türünün de kullanılmasıyla, vahşi çocuk felci vakaları 1988'deki tahmini 350.000 vakadan 2022'de sadece üç ülkeyle sınırlı 30 teyit edilmiş vakaya düşmüştür. Zayıflatılmış oral aşı ile ilişkili nadir hastalık bulaşma ve/veya paralitik çocuk felci vakaları vardır ve bu nedenle enjekte edilen aşı tercih edilmektedir.

Belirtirleri nelerdir?

Bağışıklık sistemi normal olan çoğu insanda poliovirüs enfeksiyonu asemptomatiktir. Vakaların yaklaşık %25'inde enfeksiyon boğaz ağrısı ve düşük ateş gibi küçük semptomlara yol açar. Bu belirtiler geçicidir ve bir veya iki hafta içinde tamamen iyileşir.

Enfeksiyonların yaklaşık yüzde 1'inde virüs gastrointestinal sistemden merkezi sinir sistemine (MSS) geçebilir. MSS tutulumu olan hastaların çoğunda baş ağrısı, boyun, sırt, karın ve ekstremite ağrısı, ateş, kusma, mide ağrısı, letarji ve sinirlilik belirtileriyle birlikte nonparalitik aseptik menenjit gelişir. Yaklaşık 1000 vakadan bir ila beşi, kasların zayıfladığı, gevşek ve zayıf kontrollü hale geldiği ve nihayetinde tamamen felç olduğu duruma ilerler; bu durum akut flasid felç olarak bilinir. Zayıflık çoğunlukla bacakları tutar, ancak daha az sıklıkla baş, boyun ve diyafram kaslarını da tutabilir. Felç bölgesine bağlı olarak, paralitik poliomyelit spinal, bulbar veya bulbospinal olarak sınıflandırılır. Felç gelişenlerin yüzde 2 ila 10'u felç solunum kaslarını etkilediği için hasta hayatını kaybeder.

Beyin dokusunun enfeksiyonu olan ensefalit nadir durumlarda ortaya çıkabilir ve genellikle bebeklerle sınırlıdır. Kafa karışıklığı, zihinsel durum değişiklikleri, baş ağrısı, ateş ve daha az yaygın olarak nöbetler ve spastik felç ile karakterizedir.

Tedavisi nasıl olur?

Çocuk felcinin kesin bir tedavisi yoktur, ancak çeşitli tedavi yöntemleri vardır. Modern tedavinin odak noktası semptomların hafifletilmesi, iyileşmenin hızlandırılması ve komplikasyonların önlenmesi olmuştur. Destekleyici önlemler arasında zayıflamış kaslarda enfeksiyonları önlemek için antibiyotikler, ağrı için analjezikler, orta düzeyde egzersiz ve besleyici bir diyet yer alır. Çocuk felcinin tedavisi genellikle mesleki terapi, fizik tedavi, düzeltici ayakkabılar ve bazı durumlarda ortopedik cerrahi dahil olmak üzere uzun süreli rehabilitasyon gerektirir.

Solunumu desteklemek için taşınabilir ventilatörler gerekebilir. Tarihsel olarak, daha yaygın olarak demir akciğer olarak adlandırılan noninvaziv, negatif basınçlı bir ventilatör, akut bir çocuk felci enfeksiyonu sırasında kişi bağımsız olarak nefes alabilene kadar (genellikle yaklaşık bir ila iki hafta) solunumu yapay olarak sürdürmek için kullanılmıştır. Günümüzde, kalıcı solunum felci geçiren birçok çocuk felci hastası, göğüs ve karın üzerine giyilen modern ceket tipi negatif basınçlı ventilatörler kullanmaktadır.

Çocuk felcine yönelik diğer tarihsel tedaviler arasında hidroterapi, elektroterapi, masaj ve pasif hareket egzersizleri ile tendon uzatma ve sinir grefti gibi cerrahi tedaviler yer almaktadır.

Rahibe Elizabeth Kenny'nin Kenny rejimi günümüzde felçli çocuk felcinin tedavisine damgasını vurmaktadır.