Yalnızlığa terkedilmiş köy, Kıllıt Köyü

Savur'a 5 km uzaklıkta büyük ölçüde terk edilmiş eski bir Süryani köyü olan Dereiçi taş yapılarıyla dikkat çekmektedir.

Kıllıt köyü

Savur-Midyat yolu üzerinde bulunan Kıllıt diğer adıyla Dereiçi Köyü, Mardin’in Savur ilçesine bağlıdır. Savur ilçesinin merkezinin yedi kilometre doğusunda yer alan bu köyde Katolik, Ortodoks ve Protestan kiliseleri ve bir de cami yer almaktadır. Geçmişte Süryani, Türk, Arap, Müslüman, Kürt ve Ermeni gibi çok kimlikli yapıya sahip olan bu köyün nüfusu 1980’li yılardan itibaren azalmaya başlamıştır. Bunun nedeni 1980’li yıllardan sonra köy sakinlerinin başta Avrupa olmak üzere batıya göç etmesidir. Köydeki Süryani nüfus oranı azalmaya başlayınca Müslüman ailelerden bazıları buraya göç etmişlerdir ve kendilerine cami inşa etmişlerdir. Günümüzde üç mezhebe bağlı olan üç kilise ve bir cami hâlâ ayaktadır. Günümüzde Kıllıt Köyü çok kimlikli yapısı, tarihi ve ulaşım olanakları açısından turizm destinasyonuna aday yerlerden biri haline gelmiştir. Kıllıt Köyü'nde potansiyel turizm türleri kültür turizmi, tarih turizmi, inanç turizmi ve doğa turizmidir. Kıllıt Köyü’nde yer alan yapılar Mor Yuhanon Kilisesi, Dereiçi Köyü Protestan Kilisesi, Mor Mete Kilisesi, Mor Abay Manastırı, Mor Theoduto Manastırı, Mor Abay ve Mor Dimet Manastırı, Mor Abay Şapelidir.

Mor Dimet Manastırı (Romatizma manastırı)

Romatizma manastırı olarak da bilinen bu manastır İranlı bir azizin anısına yapılmıştır. Mor Dimet Manastırı'nın kullanılan teknik, inşa malzemesi ve plan açısından IV. yüzyıldan kaldığı tahmin edilmektedir. Bu manastır Kıllıt Köyü’nün altı kilometre kuzeydoğusundadır. Manastır ile ilgili literatürde Manastırı 1470-1483 yılları arasında Savur Episkoposunun onarttığı yer almaktadır. Bugün manastır terk edilmiş durumda ve kısmen yıkılmıştır. Manastırın kilisesi ve kilisenin bitişiğinde yer alan iki oda ayaktadır. Bu manastırda bir kulübe mevcuttur. Burada yaşayanlar arasında hatta Müslümanlarda da bu kulübeye giren romatizması olan kişilerin iyi olacağı inancı yaygındır. Kubbesi doğuya yönelik olan Mor Dimet Manastırı’nın girişinde bulunan taşa dokunan kişilerin çocukları olacağına inanılmaktadır. Manastırın çevresinden geçen kaynak suyu vardır ve aynı zamanda bu suyun da şifalı olduğuna inanılmaktadır. Manastırın arka tarafında mezar taşları olduğu söylenen oyuklar mevcuttur. İlkbahar ve yaz aylarında daha önce batıya göç edenler burayı ziyaret etmektedirler. Bu müşteriler burada kurban kesmekte, yemek yemekte ve dini görevleri yerine getirmektedirler.

Mor Teoduto Manastır (Baş ağrısı manastırı)

Baş ağrısı manastırı olarak bilinen Mor Teoduto Manastırı’dır. Bu manastır Kıllıt Köyünde bulunan Mor Abay manastırının bir kilometre kuzeydoğusunda yer almaktadır. Söz konusu manastırın baş ağrısı manastırı olarak adlandırılmasının nedeni halk arasında migren hastalığına şifa olduğu yönündeki inançtır. Bu açıdan burası migren hastalığına şifa bulmak isteyenler için önemli yerlerden biridir. Günümüzde bu manastır birkaç duvarı dışında tümüyle yıkılmış durumdadır. Manastırın üzerinde yapılış tarihini belirtecek bir kitabe yoktur ancak yapının VII. yüzyılın sonlarında yapıldığı tahmin edilmektedir.

Mor Abay Şapeli Kıllıt Köyü’nün üç kilometre kuzeyinde Mor Abay Manastırı’nın yüz metre doğusunda yer almaktadır. Bu yapının tarihini belirten herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Ancak kullanılan malzeme, teknik ve plan bakımından XVII. yüzyılın mimarisini yansıtmaktadır.

Mor Yuhanon (Yuhanna/Yuhannun) Kilisesi

Ortodoks mezhebine mensup Süryanilere aittir ve Kıllıt Köyü’nün merkezinde yer almaktadır. Mor Yuhanon Kilisesi, Irak’taki Haditha şehrinde doğan Mor Yuhanon adına inşa edilmiştir. Anlatılara göre hayatının erken yaşlarında dini eğitim almış ve rahiplik yaşamı süresince, mucizeler gerçekleştirerek binlerce kişiye Hristiyanlığı yaymıştır. Kilisenin üzerinde inşa kitabesi olmamasına rağmen ilgili literatürde, IV. yüzyılda yapıldığı belirtilmektedir. Kilisenin ön kısmında Süryanilere ait mezarlık, üst katta medrese ve kuzey doğu tarafta çan kulesi vardır. Söz konusu yapı, Parokial plana sahiptir ve kesme, moloz taştan yapılmıştır. Dikdörtgen plana sahip bu yapının üstü düz bir damla örtülmüştür. Mor Yuhanon Kilisesi 2006’da restore edilmiştir ve Kıllıt Köyü’nde ibadet edilen tek kilisedir.

Mor Abay Manastırı

Çevresindeki yamaçlarda keşişlere tahsis edilmiş oyuk mekanlar vardır. Manastır Hıristiyanlık dinini kabul ettiği için babası tarafından kılıçtan geçirilen Mor Abay (Mehir Şapur) adlı azizin adını almıştır. Literatürde Mor Abay ile ilgili birçok efsane yer almaktadır. Mor Abay Manastırı, kullanılan malzeme, inşasında yararlanılan teknik ve plana göre VI. yüzyıldaki yapılarla benzerlik göstermektedir. Bu açıdan manastırın VI. yüzyılda yapıldığı kabul edilmektedir. Doğu ve güneyde yer alan kapılardaki Süryanice kitabelerde Artukoğulları Melik el Said Necmettin Gazi tarafından iki defa onartıldığı ifade edilmektedir. Daha sonraki süreçte tahrip olan manastırı Timur onartmıştır ve bu yapı XIX. yüzyıla kadar aktif olarak kullanılmıştır. Mor Abay Manastırı kuzey-güney doğrultusundadır ve dış cephesi kabaca yontulmuş taşlardan içi düzgün kesilen taşlardan örülmüştür. Aziz Mor Abay’ın mezarının üzerine inşa edilen Azizler Evi bölümü vardır. Dikdörtgen planı olan bu manastır kısmen yıkılmıştır ve duvarlarıyla birkaç kısmı ayaktadır.