Diyarbakır'ın bazı ilçelerinin Kürtçe isimleri

Silvan/ Farqîn

Silvan, tarihteki birçok isminden biri olan Kürtçe Meya Farqîn / Farqîn olarak anılacaktır. Meya Farqîn, bir sebep, bir temel yapı taşı, bir kaynak, bir kültür ve tarih unsuru olarak, Diyarbakır'ın doğusunda kurulmuş bir varoluş işaretidir. Ve öyle bir kent ki tarihini sırtlamış, günümüze taşımıştır.

Farqîn, fiziksel ve coğrafi bir mekân olarak, kuzey yönünde sırtını Albat Dağları'na (Çiyayên Elbatê) dayamış ve üç tarafı surlarla çevrili bir arazi üzerine kurulmuştur. Farqîn'i çevreleyen ve dolgu harç yöntemiyle inşa edilmiş olan surların tarihte eşi benzeri yoktur. Bugün sur kapılarından hâlâ izler duruyorsa da içlerinde sadece Kulfa Kapısı (Deriyê Qulfayê ya da Doğu Kapısı) tarihsel şekliyle ayakta.

Diyarbakır tarafındaki eski yol üzerinden Farqîn'in sınırlarına girdikten sonra, sözlü tarihe göre zamanında her tür çiçek ve meyve ağacıyla dolu olan Ziraat Bahçeleri'ne (Baxçeyên Ziraetê) ulaşırsınız. Oradan Farqîn'in merkezine yaklaşınca keskin bir sırttan yokuş yukarı çıkarsınız ve orada sizi bir Keçi Burcu (Birca Keçikan) minyatürü karşılar. Bu burç Farqîn için muhteşem bir semboldür. 

Dicle/Piran

Dicle, taş devrinden de önceki devirlere ait dönemin yerleşim birimlerinden biridir. Bölgede anlatılan efsanelere göre, Allah, Cennet'te işledikleri suçlardan dolayı Adem ile Havva'yı Dünya'ya göndererek cezalandırdı, fırlatılma sonrasında asıl büyük ceza Adem ile Havva ayrı yerlere düşmesidir. Havva'nın düştüğü yer olarak anlatılır.

Yakın zamana dek Piro (Piran) olarak tanınan ve halen de bu adı çok sık kullanılan ilçe bir ara resmi olarak Eğil adını almış, halkın benimsemediği bu isim daha sonra yeniden eski sahibine verilmiş ve ilçe kendi adını almıştır. Halkının tamamı Zaza'dır.

Eğil/ Gêl

Eğil, Diyarbakır iline bağlı bir ilçedir. Diyarbakır il merkezinin 52 Km kuzeyinde Dicle Nehrine hâkim

bir tepede kurulu bir yerleşim yeridir. İlçenin eski merkezi aynı adı taşıyan tarihi kalenin etrafından

iken sonraki yıllarda kaleden batıya doğru kaymış, kaleye göre nispeten daha düz bir araziye

yayılmıştır.“Eğil”, tarih boyunca bölgede yaşayan kavimlerce çeşitli adlarla anılmıştır. Hitit kaynaklarında Eğil’in eski adı “Angl” olarak geçmektedir. Bu ad, bölgede yaşayan “GELİLER” adıyla ilişkilendirilmektedir.

Angl kalesi ve kenti M.Ö. 14. Yüzyılda bu kayıtlarda “Ingalawa” adıyla geçmektedir. Grek ve Roma kayıtlarında da “Angl”, “İngelene” adıyla bilinmektedir. Mısır yazıtlarında da bu adla anılmaktadır. Bu kaynaklarda Eğil’in Angel-tun adlı bir devletin merkezi olduğu belirtilmektedir.

M.Ö. 6. Yüzyıla ait Süryanice bir kaynakta Angl Kalesi ve kenti Asuryalı Sanherib (Sennacherib)’in kenti olarak anılır. Bu kentte bulunan Asur krallarından birine ait yazıtın (Tevratta da adı geçen ve bilinen) Sennacherib’e atfedildiğini yazar. Bazı kaynaklarda Angl adının Ermenistan’ın Pagan dönemi tanrılarından biri ve Sümer-Akad tanrısı Nergal’ın Ermenice karşılığı olduğu da iddia edilmektedir. Başka kaynaklarda Eğil adı İnglen, İngelene; Eğil Bölgesinin merkezi ise Angel, Angl, İggel, Aggilene, Gêl ve Eglê olarak geçmektedir.

Kulp/ Pasûr

Silvan'ın kuzeyinde yer alan ilçe kış aylarında uzun süre kar altında kalır. Volkanik ve birinci derecede deprem bölgesi olan sarp bir bölgede kurulan Kulp, eski bir yerleşim merkezidir. Kulp ilçesinde kırmızı renkli 'terra rosa' olarak da bilinen toprak türü ve ilçenin dağ eteğinin üzerinde olması sebebiyle Peya Sor (Pasûr) ismiyle anılır. Tarihte ilk yerleşmelerin kurulduğu yerlerden biri olan Kuzey Mezopotamya bölgesinde su kaynaklarının bol olduğu bir coğrafyada kurulduğundan cazibeli bir yerleşme olma özelliği süregelmiştir.