Klasik Dönemde Mardinli Şairler I

Her şehre kimlik kazandıran çeşitli sosyal ve kültürel unsurlar vardır. Bir toplumun misafirperverliği, kültürle ilişkisi, entelektüelleri, müderrisleri, bilim adamları, mektepleri, kültür merkezleri gibi sosyal, kültürel ve tarihsel unsurları, o toplumun hem geçmişe hem de geleceğe dönük çabaları üzerinde iz bırakır. İz bırakan en önemli şahsiyetler arasında özellikle sözlü ve yazılı kültüre katkılarından dolayı şairleri en başta zikretmek gerekir.

Şairler geçmişle gelecek arasındaki buluşma noktasında rol alırlar. Onlar şiirleriyle içinde yaşadıkları topluma olan borçlarını ödemiş olurlar. Şüphesiz bu şiirlerde gündelik yaşantıdan kültüre, ilmî faaliyetlerden mahkemelerdeki kayıtlara, imar faaliyetlerinden kültürel merkezlere, spordan sosyal hayata kadar toplumsal unsurla ilgili birçok veriyi elde etmek mümkündür.

Mardin’in klasik dönemde kültür hayatına etkisi ve katkısı olan ve kendilerinden sonraki nesilleri şiirsel duyuş ve dokunuşlarıyla etkileyen bazı şairlerini burada zikretmeden geçmek olmaz. Bu şairler arasında Abdüsselâm Efendi, Dervîş Ömer Sûzî, Hüseyin, Nâmî, Ömer Şevkî ve Zârî adlarını/mahlaslarını zikretmek mümkündür.

Bu şairlerin başında Abdüsselâm Efendi gelmektedir. Abdüsselâm Efendi, eğitimini Diyarbakır, Halep, Şam, Mısır ve İstanbul’da tamamlamıştır. Mardin’de müftülük yapmış, 1843 yılında vefat etmiş ve Mardin’de Tekiyye Mahallesinde İbrahim Bey haziresine defnedilmiştir.

Hem iyi bir âlim hem de şairlik edasına sahip bir şahsiyettir. Kaynaklar, şairin birçok şiirinin olduğunu belirtmiştir. Takriben 20 şiire sahip olan şair, şiirlerini klasik Dîvân geleneğine uygun olarak yazmış, şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır.

Abdüsselâm Efendi, yaklaşık 20 müstakil esere sahiptir. Bu da şairin hem şiir alanında hem de ilmî faaliyetler hususunda üretken olduğunu göstermektedir. Kayıtlarda onun eserleri şu şekilde sıralanmıştır: Mecmua-i Fetâvâ, Hülâsetü’l-Mantık, Kitâbu fî ‘İlmü’l-Beyân, Kitâbu Esmâi’r-Ricâlü’l-Hadîs ve Terâcime Ahvâlühüm. Bu eserler, akademik olarak haklarında yapılacak yeni çalışmaları beklemektedir.

Mardin’in entelektüel yaşamına katkı sunan diğer bir şair de Dervîş Osmân Sûzî’dir. Şair, Mardinli olup Mevlevî tarikatine mensuptur. Doğum tarihi hakkında kaynaklarda bilgi yer yoktur. Ancak şairin Mardin’de doğduğu ve Mardin’in seçkin ailelerinden birinin oğlu olduğu belirtilmiştir.

Dervîş Osmân Sûzî oldukça varlıklı olan ailesinin de katkısıyla ilk tahsilini Mardin’de görmüştür. Eğitimini tamamladıktan sonra Konya’ya gitmiş, çilesini tamamlayarak Mevlevi dervişi olmuştur.

Derviş Sûzî’nin şiirlerinde klasik Dîvân şiirinin geleneğini sürdürdüğü görülmüştür. Aruzla şiirler yazmıştır. Şiirleri arasında Farsça mısraların da olduğu görülmüştür.

Şairin Mardin’de Farsçayı öğrenmesi mümkün olmakla birlikte özellikle Konya’ya Mevlevi dergâhına gittikten sonra Farsçayı öğrenmiş olduğu güçlü bir ihtimaldir.

Esrâr Dede’nin Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye adlı Mevlevi şairlerin hayatı, edebî-kültürel şahsiyetleri ve eserleri ile ilgili bilgiler veren tezkiresinde Dervîş Sûzî’den bahsedilmiştir. Bu da şairin Mevlevi olduğuna dair kesin bir delil olarak zikredilebilir.

Şairin ismini, yine tezkirecilerden İsmail Belîğ Nuhbetü’l-âsâr Li-Zeyl-i Zübdetü’l-eş’âr adlı tezkiresinde Sûzî Osman Dede olarak zikretmiştir. Ayrıca bu kaynak şairin ölüm tarihini 1674-75 olarak vermiştir. Aşağıda yer alan beyit şairin en fazla dikkat çeken beyitlerinden biri olarak kayda alınmıştır:

Yazımızın birinici bölümünü Mardinli şair Dervîş Osmân Sûzî’nin bir beytiyle bitirelim:

Tâ seher aşk ile bîdâr olagör kim ey dil

Şeb-i vuslatda ne rü’yâ ne hâb isterler       (Dervîş Osmân Sûzî)

Yukarıdaki beytin anlamı şu şekildedir:

“Ey gönül! Seher vaktine kadar aşk ile uyanık ol. (Çünkü) vuslat gecesinde ne rüya ne uyku istenir.” Beyit aruz kalıbının Feilâtünx3, Feilün kalıbıyla yazılmış olup Mardinli bir şairin klasik şiir geleneğini hem şekil hem de muhteva açısından sürdürmeye çalıştığını göstermektedir.

Mardin… Şairler, ârifler ve edipler kenti…

 NOT: Bu yazının hazırlanmasında birincil kaynak olarak “Çalka, M. S. (2007). Şuarâ Tezkirelerine Göre Mardinli Dîvân Şairleri, Makalelerle Mardin IV (Önemli Simalar-Dini Topluluklar), İstanbul: İmak Ofset Basım Yayın, s. 59-76.” künyeli çalışma kullanılmıştır.