Din ve İdeoloji - Şerif Mardin Kitap özeti, konusu ve incelemesi

Din ve İdeoloji kimin eseri? Din ve İdeoloji kitabının yazarı kimdir? Din ve İdeoloji konusu ve anafikri nedir? Din ve İdeoloji kitabı ne anlatıyor? Din ve İdeoloji PDF indirme linki var mı? Din ve İdeoloji kitabının yazarı Şerif Mardin kimdir? İşte Din ve İdeoloji kitabı özeti, sözleri, yorumları ve incelemesi...

Kitap Künyesi

Yazar: Şerif Mardin

Yayın Evi: İletişim Yayınları

İSBN: 9789754700480

Sayfa Sayısı: 188

Din ve İdeoloji Ne Anlatıyor? Konusu, Ana Fikri, Özeti

Şerif Mardin bu çalışmasında Türk toplumunda dinin rolünü, farklı araştırma ve analiz yöntemleriyle inceliyor. İslamiyet’in Türkiye’deki tarihî gelişimi, sosyal yapıya etkileri, halkın dünya görüşünü belirleme süreçleri, kurumlaşması, siyasî ve iktisadî davranış biçimleri araştırılıyor.

Din ve İdeoloji Alıntıları - Sözleri

• Cumhuriyet bir diğer yönden de ümmet strüktürünün devamını sağlamıştır. Vatanperverlik, beraber olma ve başkalarına karşı koyma ümmet hissini devam ettirici bir unsurdu. Okullarda bütünlük, birlik, beraberliğe verilen önem pek o kadar da ümmet fikrinden uzaklaştırıcı bir anlam taşımamıştır. Bayrak ve kahramanlık değerleri ise Battal Gazi menkıbelerinden uzak değildi.
• Marx, burjuva algılarının aşırı “ideolojik” kalıpları ve onların uzun vade­ de bu sınıfın ortadan kalkmasına yol açacak olan “hakikat”le uyarsızlıkları üzerinde çok durdu.
• Şefkat, güven, düzen; bun­lar çocuğu “dünyaya bakabilir” hale getirir. Anne ve baba­lar yalnız yasak veya mükâfatlarla çocuğa yön vermekle ye­tinmemelidirler, aynı zamanda çocuk için anlamlı bir faaliyet içinde olduklarını “kaslarına işleyen bir kesinlikle çocu­ğa anlatabilmelidirler.”
• Batı toplumlarında toplumsal eylemi şekillendiren rollerin yerine Islâm toplumunun sunduğu, İslâm dininin kapsayıcı talimatları vardır. Ümmet iyi­yi emreder, kötüyü yasaklar.
• İnsanlar, camiye gelip beraberce namaz kıldıkları vakit üzerlerinden emir, kul, fakir, zengin, kisvesini atarlar ve Al­lah karşısına aynı katta çıkarlar.
• İslâmiyet, esas itibariyle mevcut olan bir şehirsel yapının üzerine kurulmuş bir yapıdır, fakat bu şehirsel yapı gelişmemiş olduğundan dinin birleştirici rolü burada her zamankinden kuvvetli olmuştur.
• İdeoloji, günümüzde artık siyasal bilimlerin toplandığı önemli eksenlerden biri haline gelmiştir.
• Freud’un şahsiyet evrimi teorisi, bilindiği gibi üç şahsiyet katının teşekkülünü öngörür. Bunlardan birincisi “id”, şekillenmemiş arzular katı, şahsiyetin alt katında yatar, teme­lini teşkil eder. Şahsiyetin ikinci katı kişinin bir kişi olduğu­nun farkına varmasıdır. Buna ego katı diyoruz. Nihayet, ki­şinin çevresinden aldığı telkinlerle toplum normlarını kabul eder hale gelmesi, “vicdan”ın belirmesi, süper-ego’nun te­şekkülü olarak tanımlanır.
• İslâm toplumu, esas itibariyle, sınırları silik, katlan belirsiz yaygın (diffuse) bir toplumdur.
• Davranışsal siyasal bilimlerin ideolojileri kapsamasının son, fakat belki de önemli, bir nedeni vardır: Siyasal bilim bir toplum olayını inceler.

Din ve İdeoloji İncelemesi - Şahsi Yorumlar

Sosyolojide Bir Köşe Taşı: Din ve İdeoloji: DİN VE İDEOLOJİ- ŞERİF MARDİN İletişim Yayınlarından 17. baskı olarak 2008 yılında çıkmış elimdeki kitabın “metodolojik not” başlıklı ilk bölümünde yazar temel olarak modern davranış bilimlerinin tarih bilimleri ile birleştirilebileceğini iddia etmiş. Burada sosyal antropolojinin yapı ile fikir arasındaki ilişkileri anlatan tetkiklerinden esinlendiğini ifade etmiş. Yazarın “yapı” olarak adlandırdığı şey insan ilişkilerinin belirli düzenlilikleridir. Bunlar elle dokunulur varlıklar değil bir eşya değil analitik inceleme araçlarıdır. Bu nispetle geçicidirler ve ileride daha ince kavramlar geliştirildiği zaman başka şekilde izahlara kavuşabilirler. Weber de sosyolojisinde meşruiyet şekilleri ile ilgili bütün toplumu ve tarihi kapsayan tanımlamalar yapılamayacağını ifade etmiştir. Meşruiyet şekillerinin birinin nerede bitip öbürünün nerede başladığı belli değildir. Nihayet bölüm sonunda yazar gayesini şu kelimelerle açıklar: “Biz, bu eserimizde Osmanlı-İslâm toplumunun ve bugünkü Türkiye’nin Batı toplumlarından ayrılan bazı özellikleri olduğunu gösterebiliyorsak en önemli gayelerimizden birine varmış sayılırız.” (sy 9) Bununla birlikte yazar ikinci basıma yaptığı önsözde kitabındaki fazlaca “davranışsalcı” değininin -yeniden düşündüğünde- bir miktar rahatsız edici olduğunu vurgular. Toplum bilimlerinde düşüncenin ayrıntılı incelenmesinin öneminden bahseder 1. Bölüm- Din ve İdeoloji Kimilerine göre çağımız, ideolojilerin batış devri olarak ilan edilmiş ise de bu pek isabetli değildir. Sert ideolojiler yok olmak üzere olsa bile yumuşak ideolojilerin işleyişiyle ilgili sorunlar yeni ele alınmaktadır. Buradaki sert ideoloji, teorik muhtevası olan kuvvetli yapıları imlerken yumuşak ideoloji ise kitlelerin daha çok şekilsiz inanç sistemlerine karşılık gelmektedir. (sy 14) Burada vaziyet alış (attıtude) kavramını ele alan yazar yumuşak ideolojiler kapsamında da değerlendirilse insanların bir takım vaziyet alışları olduğunu, illa da insanların fikirlerinin sistemli bir ideoloji etrafında kümelenmesinin şart olmadığını ifade etmektedir. “Örneğin birisi kendini muhafazakar olarak tanımlar, biz de onun bu muhafazakârlığın esaslarının bize anlatmasını istersek o da buna karşılık tek izah olarak “insanlar kendi başlarına karar veremezler, onları dürtecek bir kervancıya ihtiyaç vardır” diye cevap verirse bu kişinin fikirlerinin bir ideoloji etrafında kümelendiğini söyleyemeyiz çok muhtemeldir ki bu şahsın ideolojisi çok müphem, kendisinin de nereden geldiğini bilmediği fakat muhtelif sebeplerden dolayı sıkı sıkıya sarıldığı bir “vaziyet alış”a indirgenebilir.” (sy 15) Mardin kitabında ideolojileri belirli bir düşünürün fikir sistematiği olarak almıyor. İdeolojiden kastı “idare edilen”ler arasında yaygın belirsiz fikir kümeleridir. Yazara göre Tocquville ve Marx gibi müstesnalar hariç siyaset bilimi açısından ideolojilerin ele alınması yeni bir hadisedir. Bu da davranışsal siyasal bilimlerin ortaya çıkardığı bir durumdur. Siyasal bilimler tabiatı itibariyle normatif bir yaklaşım gösterse de genel olarak olanla ilgili muhtevanın bilinmemesi zaaf teşkil eder. (sy 20) Tabiat içindeki düzenliliklerin ifade edilmesi, bu düzenliliklerin diğer türde düzenliliklerle ilişkisinin kurulması ve bu ilişkilerin kurallar ve teoriler şeklinde ifade edilmesi… Bilimselliği bu kriterlerle açıklayan yazar sosyal bilimcileri bakımından “insanlara istikamet vermeye yarayan birer harita” olarak ideolojilerin dikkate alınmamasını makul bulmaz. (sy 24-25) Mardin, Robert Lane'nin Politikal İdeology adlı çalışmasına işaret ederek “sokaktaki adamın” eğilimlerini incelemek suretiyle bugüne kadar “yöneticiler” katında tespit etmeye alıştığımız ideolojilerin, bu çalışma ile “yönetilenler” katında da mevcut olduğunun ortaya çıkarıldığını vurgular. (sy 8-9) “Sokaktaki adamın dünya görüşü mantıki bir tutarlılığa sahip değilse de yaşadığı çerçeve içine konulduğu zaman bir tutarlık kazanmaktadır.” (sy 29) Yazara göre bilim sosyologları ideolojileri siyasal bilimcilerin elinden kaçırıp sahaya indirmişlerdir. “Öğrenim sosyalizasyon kültür semboller ve düşünce arasındaki ilişkileri yönelen çağdaş anlayış bize ideolojilerin incelenmesi için 19. yüzyıldakilere nispetle çok daha esnek bir inceleme çerçevesi temin etmiştir.” (Sy 34) Mardin burada Max Weber'in “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” adlı eserinden yola çıkarak Weber'in ideolojik unsurlarınn etkisine yüklediği güce işaret etmiş. “Protestanlığın kalvinist şeklinde insanın kendi amaçları için değil Allah'ın verdiği tabiatin intizamını gerçekleştirmek için dünyaya geldiği inancı bu sistem içindeki insanları toplumun rasyonel yönlerini geliştirmeye yöneltmiş ve böylece pazar mekanizmasının rasyonellik unsurlarını bir Allah görüntüsü olarak kabul edip onları kullanmaya sevk etmiştir. Elde edilen zenginliklerin şahsi çıkarları için kullanılamayacağı fikri ise birikmeye yol açmıştır.” (35) Yazar her halükarda Karl Max'ın “grup çıkarları” yaklaşımının ötesine geçtiğimizi, sosyal grupların sadece çıkarlar motivasyonuyla hareket etmediğini ileri sürer. Yazarın bir başka çarpıcı yaklaşımı Cumhuriyet için fertlerin kişilik ve kimlik krizlerini başarısız kaldığı, alt sınıfların bu değer boşluğunu İslami olarak bildikleri itikatlara sarılmakta çözdükleri şeklindedir. 2. Bölüm: Din Sosyolojisi ve Dinsel Davranış Yazar katı pozitivist denilebilecek Feuerbach ismini dikkate arz edip Marks ve Freud’un bu isimden etkilenmiş olabileceğine dikkat çekiyor. Bunun karşısına koyduğu Erikson ve Durkheim gibi isimlerin daha farklı toplum tahlilleri yaptığı tespitini yapıyor. “Durkheim, toplumun tüm varlığını düzen ve yapılarını dinde ifade edildiği kavramı ile anlatıyor. Din toplumun minyatürleştirilmiş modelini veren bir kurumdur. Dini ayinler ise o toplum içinde yaşayan insanların zaman zaman kendi yapılarının sosyal anayasasını hatırlamalarını mümkün kılan bir “toplum değerleri doğrulaması”dır.” (Sy 45) Dinsel şeylere saygının otoriteye karşı saygıdan başka bir şey olmadığını düşünen Durkheim’a göre dinsel tapmanın asıl nesnesi toplumun kendisidir Malinowski isimli bir araştırmacının Trobrianda adalarında yaptığı araştırma verilerine göre ilkel büyüsellik sisteminin dahi bütünlük sağlamaya çalışan bir sistematiği olduğunu ifade etmiştir. Malinowski araştırmasının özetinde “belirli bir dini anlamak için, din faaliyet halinde incelenmelidir” prensibini benimsemiştir. Bir köken olarak ya da bir kültür olarak dini ele almanın doğruluğuna ilişkin ipucu veren bir ilke. Mardin, ele aldığı kültür bahsinde sembollere değinerek sembollerin kişi tarafından anlaşılıp ona göre hareket etmesine davranış; sembollerin bir toplum ilişkilerine ortak bir şekil kazandırmasına ise kültür adı vermiş. teknoloji sistemleri, siyasal ve iktisadi meşruluk modelleri, çocuk büyütme, eğitimi görgü usulleri, hukuk sistemleri gibi kültür unsurları arasında din unsurunu da saymış ve hipotetik olarak dinin afyon fonksiyonunun teknolojik bir sistemin afyon fonksiyonundan farklı olmadığını ifade etmiş. (sy 53) Mardin kendi alanı bakımından yapılacak din araştırmalarının malzemesinin Diyanet İşleri Başkanlığı gibi resmi yayınlardan uzak olduğunu bilhassa alt tabakada olan din algısının konu edinilmesi gerektiğini ifade etmektedir. 3. Bölüm Din Sosyolojisi Açısından İslam Yazar bu bölümde amacının İslami inançların Türkiye'de halk katındaki gelişme şeklinin etkilerinin incelemek ve bu fikri kalıplar ile toplumsal ve siyasal eylem arasındaki bağları kurmak olduğunu olduğunu ifade eder. (sy 65) Burada Gibb’den uzun bir alıntıyla Batı tarihinde siyasal birimleri kökenleri bakımından siyasal ya da ırkla ilgili olduğu; doğuda ise siyasal bünyenin temelinin genellikle ideolojik olduğu ifade edilmiş. İslam dini İslam toplumlarında yapısal-pekiştirici bir rol oynamıştır dolayısıyla İslam dininden ayrılanlar İslam devletinin de dışında kalmıştır. Özellikle hakimiyet ilişkileri bakımından dinin etkisi konu şöyle edilmiş: “Dinini İslam toplumunda ifa ettiği en büyük ve sembolik başka bir ifade ile ideolojik şekli insanın şeriata teslimiyetidir. Teşekkül eden bir cemaatin başında bir idareci değil Allah'ın kendisi mevcuttur. İslamiyeti kabul eden bir kavmin başkanı peygambere “Sen bizim hükümdarımızsın” dediği zaman Peygamber ona “hükümdar Allah'tır ben değil” cevabını vermiştir. (Sy 70) Allah’ın toplum hayatına nezaret ediciliği yanında Mardin’in vurguladığı diğer bir kendine haslık İslamiyetin beraberinde getirdiği bir diğer özellik toplum içinde örgütlenme şekillerinden bazılarını kabul etmeyişidir. Durkheim’in dilinden “ikincil yapılar” olarak ifade edilen bu kurumlar Batı’da görülen devletle fert arasında olan, kanunlardan muaf kendi otoritelerinin olduğu yerde devletin hukuki yetkilerini kullanan örgütlerdir. Roma’da bu kurumlar, kilise, feodal beyler, serbest şehirler, belediyelerdir. “Şehir ortadoğu’da Batı’da olduğu şekilde müstakil, siyasi bir güce sahip kendi kanunlarını çıkaran ve özel mahkemeleri olan bir birim değildir.” (72) Tüzel kişiliklere doğuda örgütlenme, meşruiyet ve hareket serbestisi tanınmamıştır. Bunun yerini alan din “sığınılacak, kendisinden kuvvet alınacak, meşru toplum eyleminin yapılarını tanımlayacak olan, hem koruyucu zırh hem de “had”dir.” (75) Mardin İslami toplumlarda din’in bir inançtan daha çok bir kimlik olduğunu vurgular ve bu fikirlerini şu cümleyle neticelendirir: “İslami toplumlarda, Batı toplumlarında çok daha önemli bir fonksiyonu olan “değer”lerin yerine “normlar” geçmektedir. Kişisel planda tercihler daha azdır. İnsanlar Riessman’ın ifadesiyle “dışa doğru” dönüktür. Ne yapmaları gerektiğini kendi vicdanlarıyla yaptıkları muhasebeden çok, toplum normlarında ararlar.” (78) Bununla birlikte yazara göre; bireyin etrafındaki insanlarla nasıl ilişki kuracağı sorunu, eser verebilme sorunu, kendi bütünlüğünü gerçekleştirme sorunu inancın etkisiyle bunalımsız olarak geride bırakılır. Burada sayılan faydaları açımlayan, “eser vermekle” ilgili yukarıdaki savının göstergesi olarak “Gaza” kavramını ele alan Mardin, gazayı, kişiyi toplumun dar iktisadi çevrelerinden çıkaran, yaratıcı olmasını sağlayan en başarılı şekli olarak tavsif eder. Bu kuşatıcı islam-din-toplum’dan sıyrılmanın tarihteki tek alternatifi olarak yazar “sufilik”ten bahsetmiştir. “Sufilik alternatif bir islam alemi olarak resmi islamın “negatif”i olarak onunla yanyana ve içiçe yaşamıştır” (91) Bir halk İslamı olarak tasavvuf resmi kuruluşlarla ortaklık kurduğu oranda sosyal yapının pekiştirici gücü olarak fonksiyonunu icra etmiştir. Celali isyanlarında görüldüğü gibi halkın rahatsızlığının ifadesi haline geldiğinde ise resmi kurumlarla çatışma içine girmiştir. Yine resmi İslamla halk İslamı arasındaki farklılık Osmanlının gerileme sebepleriyle ilgili olarak ortaya çıkmıştır. Resmi İslamı temsil eden düşünür-alim-ıslahatçıların daha rasyonel olan yaklaşımına rağmen tasavvuf-tarikatler gerilemeyi “Allahın gazabı”yla açıklamayı tercih ederek -Patrona, Kabakçı isyanı örneklerinde görüleceği üzere- merkezi otoriteye karşı isyanın ideolojisi olmuşlardır. Dini kültürün Weber’in meşruiyet türlerinden olan “karizmatik liderlik”olgusuna dinsel bir güç katarak tahkim ettiği de yazarın işaret ettiği başka bir gerçekliktir. 4. Bölüm- Osmanlı İmparatorluğu Yapı ve Kültür Bu bölümde yazar üç bahis üzerinde durmuştur: iktidar dağılımı, “medeni toplum”un yokluğu, Türk kültür dünyasındaki bölünmüşlük. Osmanlı’nın günümüz Türkiye’sinde de etkisini hissettiren “patrimonyal” bir egemenlik üslubunu benimsediğini söyleyen yazar Halil İnalcık’a atıfla Osmanlı toplumundaki asker ve reaya biçimindeki ayrımı konu edinir. İktisadi olarak “ideolojik” politikalar yürüten Osmanlı’da -Batı’dakinin tersine- tüccarlar değil esnaflar desteklenmiş, tüccar kapitalist oligarşinin oluşmasına izin verilmemiştir. Buna paralel olarak ithalata karşı hayati bir ilgi varken ihracata ilgi gösterilmemiştir. Teorik olarak tüm topraklar padişaha ait kılınmış, tebaaya sadece bu topraklar üzerinde intifa hakkı tanınmıştır. Köprülü ve İnalcık’ın tespitlerinde 16. Yy’da Osmanlı’da zengin tüccarlar zümresinin mevcudiyeti ortaya konsa da bu tüccarların Batı’daki gibi tüccar oligarşisi meydana getiremedikleri ifade edilmiş. İkinci bahis olan medeni toplumun oluşmaması hakkında yazar Osmanlı’nın merkeziyetçi çizgisine dikkat çekmiş. Esnaf loncaları, vakıflar, aşiret teşkilatları, ahilik teşkilatı gibi kurumlardan bahsedilse de bunların faaliyetlerinin devlet kontrolünde gerçekleştiği üzerinde durulmuş. 18. yüzyılda “ayan” olarak bilinen mahalli nüfus sahipleri aynı zamanda devlet bürokrasisi içinde sıkı bir yer edinmiş olduğundan sivil bir nitelik arz etmemiştir. İlerleyen yıllarda devletin artık geçindirmeye gücü yetmeyen savaşçıların bir kısmını maiyetlerine almalarını gerekmiştir. Bu insanların servetlerinin ölümle birlikte müsadere edilmesi de yine kapital birikiminin önüne geçen başka bir unsur olmuştur. Eşraf “devlet yetkilerini kullandığı sırada çevresindekilere baskı yapan, bu yetkileri elinden çıkardığı zaman baskı altında tutulan oldu.” (sy 123) Osmanlı’da yönetici sınıfın köylülere karşı keyfi davranışları bu baskıyı engelleyecek bir mekanizma olmaması temel zaaflardan biri olmuştur. Modern gazetecilerin yeni roller ithal etmesi halk kavramını gündeme getirmiştir. Tanzimat sürecinde “uyruk” kavramı devlet nezdinde de geçerliğe kavuşmuştur. 1877’de meclis-i mebusan’ın toplanmasıyla küçük şehir eşrafı ve esnaf sözcüleri şikayetlerini ifade etmek için bir yol bulmuşlarır. Taşralılar en başta devlet vergileri yüzünden eyaletlerin fakirleşmesini ve vergi adaletsizliğini gündeme getirmişlerdir. 1890’larda Abdülhamid’le mücadele eden Genç Türkler bürokrasiyi modernleştirme amacını güderler.Ziya Gökalp esnaf haklarının savunulması gerekliliğini savunur. Bu bir çeşit batılı sosyoloji okuması olsa da Durkheim’in toplum teorisinde güçlerin çatışması/dengesi başat bir teoriyken Gökalp’ta seçkinler için ayrılmış alan olan siyasal alana karışmayan yurttaşlık bilinci söz konusudur. Osmanlı meclis tecrübesiyle “ikincil grupların” etkisini kerhen -mali sorunların çözülememesinin getirdiği zayıflıkla- kabul etmiş ve patrimonyal yönetim biçimine aykırı düşen yeni örgüt biçimleri ortaya çıkmıştır. Yazar modern “medeni toplum” tecrübesinin cumhuriyetle dahi gerçekleşmediğini şu cümlelerle savunur: “Marx’ın devletle toplum arasındaki “gerçekliğe dayanan çelişme”ye verdiği önemin Türk düşünürlerince anlaşılması henüz zordur, zira bu çelişme Türk yaşantısının bir verisi değildir. Kemalizm ideolojisi bunu tekrar eder. (...) (medeni toplumun oluşmasında) ikinci bir zorluk, büyük yığınların siyasal katılmasını kabul etmekte gösterilen isteksizlik olmuştur. Birçok Türk bürokratları ve aydın seçkinler daha Batı’nın yaşadığı uzun hayal kırıklığı sürecinden geçmeden siyasal temsilin, halk iradesi ve demokratik sistemin üstünkörü gizlenmiş sahtecilikler olduğunu pek çabuk keşfettiler. Bu keşfin yapılmasındaki hız, bir kılıf uydurma çabasının varlığını akla getirmektedir. İnsanların kılavuzsuz yapamayacakları konusunda tavır zor geçmektedir. Türkiye’de devlet “yüksek memurlarına her zaman iktisadi fırsatlar sağlamıştır; akıllıca kullanılırsa, bunlar, özel teşebbüscülük için doğrudan doğruya işe atılmaktan daha iyi bir atlama taşı olmaktadır. Bu maaşların yüksek oluşundan değildir. Gerçekte devlet hizmetleri yapanlara verilen maaş yetersizdir. Fakat bürokrasi ile ilişkiler iş hayatında şart olan kapıları açmaktadır. Türkiye’de özel sektörde başarı göstermenin en iyi yolu devlet memuru olarak başlamaktır. Son olarak Türk aydınlarının tek bir ortak kültür yaratmak için halk kültürü köklerinden yaralanma yönündeki büyük çabaları gerekli olan iki kültür arasındaki ayrılığı giderme işinin yavaş, kesintili ve akla olmayan bir yoldan ilerlemesine sebep olan bir kasılma ve ters züppelik içinde yürümektedir. Geleneksel seçkinler kültürünün narsizm ve kısırlığı, ayırıcı görüş açısı onu modern bir demokrasi için kullanışsız yapmıştır. Özellikle seçkinlerin yapmacıklı dilinin basitleşmesi gerekti. Bunu Türk modernleştiricileri anladılar fakat bu yöndeki ilk çabaların başlamasından beri yüz yıl geçmesine rağmen seçkinlerin dili ile halkın dili arasındaki uçurum giderilmemiştir. Tersine Türk edebiyatının dili saray dilinin bir taklidi gibi olmuştur. Çapraşık, yapmacıklı ve katı... ” (139-140) 5. Bölüm - Cumhuriyet Devrinde “Volk” İslamı Yazar Cumhuriyet’in özelliklerinin anlamını Osmanlı yapılarında arayacağını ifade ederek bölüme başlamaktadır. Bu benzerliklerin Cumhuriyet Türkiye’sinin önemli özelliği olduğundan bahsedilmiş. Mardin’e göre halk kültürü ile aydınlar kültürünün iki ayrı kültür olarak var kabul eden Osmanlı aydınının zihin yapısı Cumhuriyetle birlikte tevarüs edilmiştir. Cumhuriyet kadroları da kapitalist zümrelere az şans tanıyarak kapital birikiminin devlet çıkarlarını engelleyeceği yönünde hareket etmişlerdir Halk kültürü ile seçkinler kültürü arasındaki farklılık “halk islamı”nın (hurafe) kuraldışı sayılması sonucunu doğurmuştur. Bu İslam’ın önemli fonksiyonlar gördüğünü idrak edememe anlamına gelmiştir. “Kemalizm kültürün kişilik yaratıcı katında yeni bir anlam yaratmadığı ve yeni bir fonksiyon görmediği için bir rakip ideoloji rolünü oynayamamıştır.” (sy 147) “Ümmet dünya görüşünün Cumhuriyet aydınlarına tevarüs etmiş olan şekli sosyal hakikatlerin basit hakikatler olduğu fikridir. Bundan dolayı kendi içinde bir anlam taşımayan “hurafe” kavramı ülkemizde birçok aydınlar için yeterli bir izah teşkil etmektedir. Fakat bu “hurafe”lerin bir sistem olduğu da karşısına geçilmez basit bir gerçektir. Bu yapı, gücünü, sembolik fonksiyonunu halk katlarında sürdürmesinden almaktadır.” (sy 150) Türkiye bir kitle toplumu oldukça, halkın eldeki sembolik imkanlarla bir dünya görüşü imal etme çalışması seçkin zümrenin de kültürünü etkilemektedir. Siyasal partilerin eski ortodoks İslamı eski şekliyle desteklemesinin mümkün olmadığını söyleyen yazar uzun vadede Batılı davranışın din düşüncesinin teşkilatlanmasında gerçekleşebileceğini söyler. 6. Bölüm - Ampirik Kanıtlar: Mardin bu bölümde eserindeki düşünce izleğini açık bir özet şeklinde sıralamış. Şöyle ki: 1. Din Sosyolojisi bakımından Dinin gerek kişi katında gerek toplum yapısı katında bir fonksiyonu vardır. Dinin kişi katındaki etkisi şudur: kişi din aracılığıyla kontrol altına alamadığı bazı kuvvetlere tabi oldu hissine karşı bir kişisel güvenlik mekanizması kurar. Dinin toplum katındaki fonksiyonu: etrafındaki dünyayı anlamasına yarayan bir model temin etmesinde toplum ilişkilerini pekleştiren yönler vermesinde belirir. 2. İslami inanç bakımından dinselle dinsel olmayana islamiyette birbirinden ayırmak zordur. Her durumda kişinin sosyal kimliği dinsel kalıplara teşekkül eder. Dini dogmanın İslami toplumlarda ideolojik bir mütenazırı vardır; o da ümmet dünya görüşüdür. İslamiyette seçkinler dini - halk dini şeklinde başlangıçtan beri bir ayrılık olmuştur. Allah’ın kapsayıcılığı ve kişilerin Allah önünde eşitliği anlayışı bu ikiliği kapatma fonksiyonu görür 3. Osmanlı İmparatorluğu’nun yapısı bakımından. Osmanlı imparatorluğunda halk kültürü ile seçkinler kültürü arasında ayrılık kendini din alanında da belli etmiştir. Bir seçkinler dininin yanında bir halk dini olmuştur. 4. Türkiye cumhuriyeti bakımından Cumhuriyetin modernleştirici aydınları bu dini ikiliğe önem vermemişlerdir. Teklif ettikleri hal çarelerinde ümmet yapısına sandıklarından çok daha bağlı kalmışlardır. Türkiye Cumhuriyeti’nde tüzel kişiliğin hukuk teorisine girmesi ve Batılı hukuk normlarının tatbiki, ilk defa olarak dine, devletten ayrı olarak teşkilatlanma şansını tanımıştır.” (156) Philip Converse’in söylemlerinden yola çıkan yazar ideoloji üzerine yapılan araştırmada ideolojik olarak nitelendirilebilecek davranışın oy verenlerin çok küçük yüzdesine geldiği bilgisini paylaşır. Buna göre ideoloji bilimsel-sosyal-psikolojik-sosyolojik tutarlılığa dayanıyorsa bu “ideolog”luk yüzde üç buçuk civarında bir seçmen davranışına denk gelirken, grup menfaati yüzde 45, zamanın özelliği yüzde 22, ideoloğa yakın olanlar yüzde 12 şeklinde davranış kalıpları ortaya çıkmıştır. 1968 yılında Türkiye’de İzmir’de fabrika işçileri arasında yapılan araştırma hakkında yazarın değerlendirmesi şöyle: “Genellikle bir insanın kendini “müslüman” olarak görmesiyle birlikte bununla tutarlı bazı inançların geldiğini görüyoruz. Bu inançların uzun vadede “müslüman”ların eylemini etkilendirmesi zorunludur. İnanılanların kendi içinde tutarlı bir küme etrafında toplanmaması, Converse’in tezinin, sert ideolojiler için geçerli olsa da yumuşak ideolojiler için geçerli olmadığını göstermektedir.”(164) Sonuç kısmında eserindeki görüşleri özetleyen yazar şu cümlelerle kitabı bitirir: “Toplumun sorunları hiçbir yerde entelektüel seviyede vazedilmiş soyut problemler olarak ortaya çıkmaz. Halk bu sorunları ihtiyaçlarının tatmini olarak görür. Türk aydınları bu hakikatlerden hareket etmedikçe bir taraftan toplumdan uzaklıklarını sürdürecekler, diğer taraftan sürprizlerle karşılaşmaya devam edeceklerdir.” (167) (aydın türk)

Din mefhumunun Türkiye bağlamında sosyal alandaki rolü üzerine araştırma yapanlar icin Şerif Mardin'in bu kitabı başucu eseri olabilir. Fakat -benim gibi- bu alanda yeni iseniz kitap sizi biraz zorlayabilir. Zira daha çok teorik bilgi üzerinde duruluyor. (Tarik Batuhan)

Şerif Mardin:Sosyal Bilimlerin Kutbu: Türkiye'de modern tarihçiliğin kutbu Halil İnalcık ise sosyal bilimlerin kutbu da Şerif Mardin'dir. Her ikisi de uluslararası alanda saygın iki bilim insanıdır ki ikisini de kaybettik. İnalcık yüz yaşında, Mardin ise doksan yaşında terk-i Dünya eylediler. Memleketimizde sosyal bilimlerin gelişmesinde büyük payları olan her iki insanının da bilim yöntemleri etraflı bir biçimde incelenmeli, yapıtlarından yola çıkarak meseleleri ele alış biçimleri değerlendirilmeli ve tabii ki yapıtları özümsenerek geçmişimizi ve bugünümüzü anlamamıza rehber olmalıdır. Şerif Mardin, Osmanlı'da modernleşme sürecinde neşvünema bulan fikir akımlarını ele alarak, hem bahsedilen sürecin anlaşılmasının temel koşulunu ortaya koymuş hem de bu alanda en yetkin eserlerini vermiştir. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu ve Jön Türklerin Siyasi Fikirleri isimli iki eseri bahsettiğimiz minval üzere yazılmış ve hâlen alanında temel iki kitaptır. Türkiye'de din olgusuna soğukkanlı bakışı, tarihsel ve sosyolojik muhtevayı göz önünde bulunduran değerlendirmeleriyle din sosyolojisi alanında ufuk açıcı saptamalarda bulunarak bu alanın en yetkin eserlerini veren yine Şerif Mardin'dir. Din ve İdeoloji isimli eseri saygın bir Amerikan üniversitesi tarafından okutulmaktadır. Türkiye'de siyasetin işleyiş biçimini anlamak ve analizinde kullanılabilecek bir yöntem bulmak gayesiyle geliştirdiği 'merkez- çevre' ilişkisi hâlen kullanılan işlevsel bir anahtar konumundadır. Osmanlı'da yapı ve kültür meselesi üzerine ortaya koyduğu tespitler hâlen aşılamamıştır. Bütüncül bir modernleşme süreci eleştirisi ve değerlendirmesiyle Mardin tekrar tekrar okumayı hak eden ve her okuyuşta farklı veçhelerin varlığı ve içiçeliği ile oldukça kompleks bir süreç ile karşı karşıya olunduğu gerçeğini ortaya koyan bir akademisyendi. Şerif Mardin'in kitapları ile tanışmamız mümtaz hocamız Kurtuluş Kayalı sayesinde oldu. Kendisi de muhtemelen Mardin'in öğrencisi olan Kayalı, derslerinde sık sık Mardin'e atıfta bulunarak kitaplarını edinmenize ve fikirleri ile tanışmamıza vesile oldu. Tarih okuduğumuz hâlde ve Mardin de tarihçi olmadığı hâlde bilhassa modernleşme sürecini Mardin'in kitaplarından daha sarih ve gelişkin biçimde idrak ettiğimizi rahatlıkla söyleyebilirim. Tabii Kemalizm'e dair en mühim tespitleri de Mardin'den okuduk. Kemalizm'in göreli başarısı ve aynı zamanda başarısızlığını da Mardin'in kitaplarından öğrendik. Cumhuriyet'in öğretmeninin cami imamının yerini tutamadığı gibi bir tespiti var ki hâlen geçerlidir. Kemalizm'i salt inkılapları ile ele almak yerine amaçladıkları, başarabildikleri ve başaramadıkları ile alan Mardin ufuk açıcı yazar olarak belleğimizde yer aldı. Cumhuriyet'in 'yeni bir onur anlayışı ile yola çıktığı' tespiti gibi daha bir yığın önemli noktaları Mardin'den öğrendik. Şerif Mardin memleketimizin sathi kültürel ortamı ve insanları nedeniyle oldukça sınırlı bir kesim tarafından kadri bilinen ve anlaşılan bir bilim insanı konumundadır. İslamcı kesim, Mardin'in Kemalizm'i anlama çabası yolunda işaret ettiği noktalara istinaden ve Kemalizm'e mesafeli bakışı nedeniyle sahiplenme gibi bir hissiyatla hareket etmiştir. Kemalist ulusalcı kesim de tam da bu nedenle toptan reddiye gibi bir reflekse bürünmüştür. Hâlbuki Osmanlı- Türk modernleşmesi problematiğini reddiye ya da övgü dışında anlamak isteyeceklerin başvuracakları en yetkin kaynak Mardin ve eserleridir. Bahsettiğimiz sathi ortam nedeniyle Mardin anlaşılması, değeri bilinmesi gecikecek bir bilim insanı olarak tarihte yerini almıştır. Ne gam! Mardin'i okumak ve engin bakış açısından meselelere bakmak bizlere nasip oldu ya! Bu bize yeter. 08/09/2017 (Hasan Hüseyin AKKAŞ)

Din ve İdeoloji PDF indirme linki var mı?

Şerif Mardin - Din ve İdeoloji kitabı için internette en çok yapılan aramalardan birisi de Din ve İdeoloji PDF linkidir. İnternette ücretli olarak satılan çoğu kitabın PDFleri bulunmaktadır. Ancak bu PDF'leri yasal olmayan yollarla indirmek ve kullanmak hem yasalara hem de ahlaka aykırıdır. Yayın evlerinin sitesinden PDF satılıyorsa indirebilirsiniz.

Kitabın Yazarı Şerif Mardin Kimdir?

1927 yılında İstanbul'da doğdu. Galatasaray Lisesi’nde başladığı orta öğrenimini ABD’de tamamladı. Kökleri Hz. Muhammed (S.A.V)’in torunu Hz. Hüseyin’e kadar gittiği iddia edilen Mardinizade ailesine mensuptur ve baba tarafından Betül Mardin ve Arif Mardin'in kuzenidir.

Stanford Üniversitesi Siyasal Bilimler Bölümü mezuniyetinin ardından lisansüstü eğitimini Johns Hopkins Üniversitesi’nde yaptı. Doktorasını Stanford Üniversitesi'nde Hoover Institute'de “The young Ottoman movement: a study in the evolution of Turkish political thought in the nineteenth century” başlıklı tezle savundu. Aynı tezin genişletilmiş halini 1962 yılında Princeton University Press'ten "The Genesis of The Young Ottoman Thought" adıyla bastırdı. Bu konu üzerindeki çalışmalarını 1964 yılında çıkan diğer eseri "Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908" (Türkiye İş Bankası Yayınları) ile taçlandırdı. Bu iki çalışma sonraki çalışma alanını tayin etti ve Türk Modernleşmesi problematiğini genişletecek ayrıntılı makale çalışmaları ile devam etti. 1954-1966 yılları arasında dönemin önemli dergisi olan Forum'da yazarlık yaptı.

Ankara Üniversitesi'nde 13 yıl hocalık yaptıktan sonra Boğaziçi Üniversitesi'nde İktisadi İdari Bilimler Fakültesi'nin kurucu Dekanlığını ve Sosyoloji Bölümü Başkanlığı yaptı (1973). Daha sonra yaklaşık 13 sene Washington'daki American University'de İslam Araştırmaları Merkezi Başkanlığını yürüttü. Sonra Türkiye'ye Sabancı Üniversitesi'ne Tanzimat Dönemi Türk Düşüncesi hakkındaki çalışmalarını geliştirecek bir programın başına döndü. 2011 yılında Emeritus statüsü verilmiş, hâlen aynı fakültede çalışmaktadır. İnsan, tarih, sosyoloji, popüler kültür konularında her Pazar yayınlanan Gerçek Orada Bir Yerde adlı sohbet programında, Oğuz Haksever’in yönetiminde Gündüz Vassaf ve Murat Belge ile birlikte yer aldı.

Şerif Mardin Kitapları - Eserleri

• Din ve İdeoloji
• Türk Modernleşmesi
• İdeoloji
• Türkiye'de Toplum ve Siyaset
• Jön Türklerin Siyasi Fikirleri
• Türkiye'de Din Ve Siyaset
• Bediüzzaman Said Nursi Olayı
• Türkiye, İslam ve Sekülarizm
• Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu
• Siyasal ve Sosyal Bilimler
• Avrupa'da Etik, Din ve Laiklik

Şerif Mardin Alıntıları - Sözleri

• İslâmiyet, esas itibariyle mevcut olan bir şehirsel yapının üzerine kurulmuş bir yapıdır, fakat bu şehirsel yapı gelişmemiş olduğundan dinin birleştirici rolü burada her zamankinden kuvvetli olmuştur. (Din ve İdeoloji)
• Bize ârız olan bu kepazelik nedir, bizi bu iktidarsızlığa sevk eden nedir, bu uyuşukluk nedir, bu kadınsı hal nedir? Bizler vergilerimizi öder ve sonra da aptal aptal bakmaktan başka birşey yapmazken, yaratılış bakımından bizden daha zeki olmayan Frenklerin, devlet harcamaları konusunda hükümetlerini hesaba çekmeyi gerekli görmeleri nedendir? (Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu)
• “Biz düşünmüyoruz... gerçekten düşünmüyoruz, düşündüğümüzü sanıyoruz, düşündüğümüzü düşünüyoruz...” (Jön Türklerin Siyasi Fikirleri)
• Komünizm Rusya'nın teşkilatlandırdığı bir hareket haline geldikten sonra, komünizmin bir bütün olarak "insanlığa" eskiden beri "insanlık" mefhumuna karşı duyulan husumetin yeni bir şekil almasını mümkün kıldı. Bu andan itibaren "insanlık" tan bahsedenlere "solcu" ve "vatan haini" demek imkanı belirdi. Türkiye'de bir aydınının kabul edilebilmesi için yukarıda saydığımız iki ana fikirden, laiklikten veya "insanlığa yönelmişlik" ten hiç olmasa bir tanesini kesin bir şekilde reddetmesi gerekir. (Siyasal ve Sosyal Bilimler)
• Türklerin ataları esas itibariyle "pek az bir şey"le sağlanan "çoban hayatı" yaşamışlardı. Bundan dolayı da "müstakar siyasi varlıklar" kuramamışlardı. Bu gibi bir sosyal yapının bir diğer sonucu "mülkiyet" fikrinin oluşmamış olmasıydı. (Jön Türklerin Siyasi Fikirleri)
• Freud’un şahsiyet evrimi teorisi, bilindiği gibi üç şahsiyet katının teşekkülünü öngörür. Bunlardan birincisi “id”, şekillenmemiş arzular katı, şahsiyetin alt katında yatar, teme­lini teşkil eder. Şahsiyetin ikinci katı kişinin bir kişi olduğu­nun farkına varmasıdır. Buna ego katı diyoruz. Nihayet, ki­şinin çevresinden aldığı telkinlerle toplum normlarını kabul eder hale gelmesi, “vicdan”ın belirmesi, süper-ego’nun te­şekkülü olarak tanımlanır. (Din ve İdeoloji)
• Türkiye'deki en önemli sorun, karşılıklı etkileşimin reddi üzerine kuruludur, çünkü çoğulculuk cephe halinde yaşanabilir, ama önemli olan burada birleştirici bir ilke olabilecek midir, sorusuna geliyorum. Karşılıklı etkileşim başlayabilecek midir, kastvari bölünmenin üstesinden gelinebilecek midir? (Avrupa'da Etik, Din ve Laiklik)
• Ey adalet isteyenler! Eğer sümüklü böcekler gibi başınızı sallamaya devam ederseniz, müstebitler sesinizi yükseltmenize asla izin vermeyeceklerdir. Siz kölelersiniz... (Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu)
• Osmanlı İmparatorluğu'nda ezilen ahali arasında yalnız Hristiyan ahaliye önem vermek büyük devletlerin temel hatasıydı. Öte yandan Padişah da Arap vatandaşları darıltmamak için onlara özel ayrıcalıklar veriyordu. Bu politika da doğru değildi. (Jön Türklerin Siyasi Fikirleri)
• 1890'ların genç reformcular kuşağı tabiatın ve toplumun genel yasaları karşısında insanı ikinci konuma koyan bir toplum ilişkiler anlayışını benimsedi. (Bediüzzaman Said Nursi Olayı)
• Sadece bize benzeyen ve aynı zamanda bizden farklı olan ve benzerliğin yakını ve ötekiliğin uzağında bizimle var olabilen biri, gerçek ötekiliğin var olduğunu temellendirebilir. (Türkiye, İslam ve Sekülarizm)
• ..birisi mevcut düzeni beğenmemeye başlarsa o zaman o kısır döngünün içinden çıkmak imkanı belirmiş olur. (İdeoloji)
• Bilindiği gibi, İmam Gazzali'nin ünlü "Filozofların Tutarsızlığı" (Tehâfutu'l-Felâsife) isimli eseriyle İslam dünyasında felsefi düşünceyi yıktığı ve bu nedenle hem İslam düşüncesinin hem de buna bağlı olarak İslam dünyasının gerilediği görüşü yaygındır. Gerçekte ise İmam Gazzali, İslam dünyasında Ortaçağ düşüncesinin yani Aristoteles felsefesinin ve buna bağlı olarak bilimin bütün disiplinlerini değil, sadece Metafizik disiplinini reddetmeye çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. Buna karşılık Gazzali, bu düĢüncenin öteki disiplinlerini Müslümanlıkla ve özellikle de Sünni düşünce ile bağdaştırmakla kalmamış, "mantık bilmeyenin ilmine itibar yoktur," diyerek Aristoteles mantığını, bütün bilimlerin ve aynı zamanda dini bilimlerin de temeli haline getirmiştir. Böylece Aristoteles düşüncesinin -ki bu, Ortaçağ'da dünyanın her tarafında egemen olan bilim ve felsefe demekti. Metafizik dışında kalan disiplinleri aynı zamanda dini düşüncenin tartışılmaz dayanakları haline gelmişti. (Avrupa'da Etik, Din ve Laiklik)
• Erich Fromm' a göre modern diktatörlüklerin çıkmasında en mühim amillerden biri , eskiden beri otorite mefhumu üzerinde kurulmuş bir cemiyetten sıyrılan modern insanın mesuliyet yükünün artığı ve bu külfeti üstüne almayı reddettiğidir. (Siyasal ve Sosyal Bilimler)
• Bütün insanlar insanlıkta ve insan olmakta eşittirler, hiç kimse başkaları üzerinde üstünlüğe veya değere sahip değildir ve herkes kendi hayatını ve hayat koşullarını düzenleme hakkına sahiptir. (Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu)
• Cahil insanlar devletin ve yurtseverliğin ne olduğunu da bilmezler. (Türkiye, İslam ve Sekülarizm)
• Gerçekten de Kemalist devrim, birçok tarzda gerçekleştirilebilirdi. Yani bu devrim, eşrafın karşısına etkin bir biçimde çıkan bir devrimsel örgütlenimle; ve/ya da alt sınıflara gerçek hizmetler götürerek; ve/ya da çevresel kitleler üzerinde odaklaşan bir ideolojiyle gerçekleştirilebilirdi. Oysa gerçekte, Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranlar, devletin güçlendirilmesini ilk amaç olarak benimsediler ve eşrafa bağımlı kalmayı gerektirse bile bundan vazgeçmediler. (Türkiye'de Toplum ve Siyaset)
• Dinin toplumsal hayatta oynadığı rol, dini kurumların Cumhuriyet döneminin modernleşme perspektifiyle yaşadığı gerilimli ilişki, toplum bilimleri açısından çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Şerif Mardin bu kitapta, 19.yüzyıldaki siyasal tartışmalardan AKP 'ye uzanan gerilim hatlarının siyasal düşüncede ve siyaset sahnesinde nasıl bir rol oynadığını inceliyor. (Türkiye, İslam ve Sekülarizm)
• - … Kemalizm'de derin, bugünün toplum artışmalarına yönelmiş bir felsefe ve sosyal kuramı arayanların bunu bulamamış olmalarıdır. Sözü edilen toplum itişlerinin bir dinî ve ideolojik çerçeveye girdiklerinde daha az baskıcı olacaklarını hiç sanmam fakat bu durumda günümüzün anlamsız şiddetinin azalmış olacağı çok muhtemeldir. Dinî arayışların günümüzde siyaset düzeyinde bile görünmelerine gelince bu gelişmeleri yukarıda sayılan toplumsal fonksiyon boşlukları açısından olağan saymak gerekir. Çünkü "Tabiat, boşluktan nefret eder!" (Türkiye'de Din Ve Siyaset)
• Bir kişi kendi çıkarlarını savunmak için fikirlerini hep "kendi tarafına yontarak" ortaya atabilir. Bu ilkel anlamda "ideolojik" bir düşüncedir. Diğer taraftan, bir kimse belirli bir grubun veya kültürün içinden dünya olaylarına baktığı için bu grubun veya kültürün duvarlarını aşamıyorsa -varsayımlarının ötesine geçemiyorsa- bu "sistematik" bir ideolojidir. (İdeoloji)