Lityum Nedir, Nerede Çıkarılır? Lityum Ne İşe Yarar? Nerelerde Kullanılır? Nasıl Üretilir?

Uludağ Ekonomi Zirvesi'nde konuşan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Türkiye'nin kendi lityumunu üretmeyi başardığını açıkladı. Peki Lityum nedir, ne işe yarar? Nerelerde kullanılır? Nasıl üretilir? İşte yanıtı...

Yeni ekonomide görülen en önemli sinyallerin, pil savaşları, madencilik şirketlerinin rekabeti ve yapay zeka mücadelesi olduğunu belirten Dönmez, şöyle devam etti:

"Hidrokarbon şirketleri gaz ve petrol şirketleri olmaya çalışırken, dijitalleşme yeni bir kabukla geliyor. Yeni dengeler oluşurken Türkiye bunun neresinde yer alacak? Sanırım geçtiğimiz senelerdeki gelişmelerden sizler de anlamışsınızdır. Türkiye olarak kendi lityumumuzu üretmeye başladık.

Lityum, periyodik cetvelde 'Li' ile ifade edilen bir element türüdür. 1817 yılında keşfedilen bu element birçok alanda kullanılmış, sağlık alanında da etkileri gözlenmiştir. Manik depresif tedavisinde kullanuldığı bilinen Lityum, dengeleyici görevi sağlamaktadır. İşte, merak edenler için Lityum nedir sorusunun detaylı cevabı.

LİTYUM NEDİR, NEREDE ÇIKARILIR? LİTYUM NE İŞE YARAR? NERELERDE KULLANILIR? NASIL ÜRETİLİR?

Johan August Arfwedson tarafından 1817 yılında keşfedilen Lityum, periyodik tabloda 1. grup alkali metaller içinde yer alan, atom numarası 3, sembolü “Li” olan kimyasal bir elementtir.

Yumuşak ve gümüşümsü beyaz metaldir. Havada bulunan oksijenle reaksiyona giren lityum, lityum oksit (Li2O) oluşturur. Bu oksitlenme reaksiyonunu engellemek için yağ içinde saklanır. Hava ve su tarafından hızlı bir şekilde oksitlenip kararır ve lekelenir. Lityum metali doldurulabilir pillerde (örnek olarak cep telefonu ve kamera pili) ve ağırla yüksek direniş göstermesi sebebiyle alaşım olarak hava taşıtlarında kullanılır. Li+ iyonunun nörolojik etkilerinden dolayı, lityumlu bileşikler farmakolojik olarak sakinleştiricilerde kullanılır.

Lityum bıçakla kesilebilir, sodyumdan biraz daha sert olduğu için, onu kesmek veya bölmek çok daha zordur. Reaksiyona girmemiş Lityum gümüşi bir renge sahiptir, ancak kısa sürede rengi kararır. Düşük yoğunluğu sayesinde hidrokarbonlar üzerinde batmadan durabilir. Lityum, ten ile temasını engellemek için özel koruma gerektirir. Lityumu toz olarak ya da alkalinli bileşimlerinin solunması, burun yollarında ve boğaz da tahriş ve zarara neden olur.

Manik depresif tedavisinde kullanılan Lityum, bipolar bozukluk tedavisinde, duygudurum dengeleyici olarak kullanılmaktadır. Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. FDA, 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur. Lityum, depresyon tedavisinde öteki antidepresanların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır. Lityum, sindirilmesinin ardından, merkezi sinir sisteminde hızla yayılır ve çeşitli nörotransmitterler ve almaçlarla etkileşir. Norepinefrin salınımını azalttığı ve serotonin sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.

LİTYUM NE İŞE YARAR? NERELERDE KULLANILIR?

Lityum cevheri ve konsantresi, en çok; cam, seramik ve porselen emayesi alanında kullanılır. Petalit, lepidolit ve ambilojenitin kullanılabilmesi için herhangi bir ön zenginleştirme gerekmez. Spodumen ise, içindeki demir nedeniyle, bir ön zengileştirmeden geçmek zorundadır. Lityum, cam üretiminin ana bileşenlerinden değildir. Yine de ikame edildiği malzemelere göre daha fazla akışkanlık vericidir.

Üretilen camın kalitesine göre değişik nitelikte spodumenler bu işte kullanılır. Seramik üretiminde ise; eşdeğer maddeler içerisinde, daha az demir içerenler tercih edilir. Bu açıdan bakıldığında yüksek lityumlu, düşük demirli spodumen konsantresi aranan malzemedir. Uygun vizkozite ve erime ısısının düşmesi seramik üretiminde sağlanan faydalarıdır.

Fiber üretiminde lityum kullanıldığı zaman florun çevreye verdiği zarar azalmaktadır. Ayrıca vizkozite ve ısının düşmesi sebebiyle üretimde kullanılan platin eleklerin kullanım verimliliğini arttırmaktadır. Spodumen konsantresi ve petalit tekrenkli televizyon tüplerinin ana bileşenlerindendir. Bunların baryumla karışımı;  radyasyon yayılımını azaltır,görüntüyü düzeltir ve cam yüzünü parlatır.

Piroseramik üretiminde spodumen, düşük fiyatlı bir dolgu olarak; düşük genleşmeli lityum alüminyum silikat fazının oluşmasına yardım eder. Sonuçta ısı şokuna dayanıklı bir malzeme elde edilir. Sır yapımında kullanılan lityum mineralleri, akışkanlığı arttırdığı gibi daha düşük fırın sıcaklığı ve süresi sağlar. Lityum minerallerinin gelecekte beklenen önemli bir kullanım alanı da metalurji endüstrisidir.

Metalurjide cüruf akışkanlığını düzenleyici olarak kullanılabilmektedir. Erime ısısındaki değişikliklerin yanı sıra, azalan vizkosite nedeniyle, metal kazanımı artmakta ve metal içindeki cüruf atıkları azalmaktadır. Metalik lityum en çok butil lityum (eczacılık, yapay kauçuk ve roket yakıtı endüstrilerinin önemli bileşenlerinden) üretiminde kullanılır. Bundan başka; demir dışı metallerin metalurjisinde oksijen ve kükürdü tutmada, alüminyum ve magnezyum alaşımlarında, kurşunla beraber kablo kaplamasında ve  deoksidan olarak bakırda kullanılır.

Lityum bileşiklerinden lityum karbonat, alüminyum üretiminde geniş bir kullanım alanı bulur. Bunun yanı sıra; seramik endüstrisi, diğer lityum bileşiklerinin üretimi ve tıpta manik depresyon tedavisi (bir ruh hastalıkları gurubu) karbonat olarak kullanıldığı diğer alanlardır. Lityum hidrür hidrojen gazı üretiminde, Lityum hidroksit motor yağı ve gres üretiminde, lityum klorür ve bromür soğutma sistemlerinde kullanım alanı bulur. Lityum en çok lityum karbonat olarak kullanılır. Onun da en çok kullanıldığı alan alüminyum endüstrisidir. Lityumun ikinci büyük kullanım alanı cam endüstrisidir. Burada hem lityum karbonat hem de mineral olarak tüketilir. Özellikle kaliteli cam üretiminde lityum karbonat olarak kullanılır.

LİTYUM ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Lityum elementi gümüş renkli ve yumuşak bir elementtir. Bıçakla dahi kesilebilecek kadar oldukça yumuşak bir yapıya sahiptir. Lityum elementi oksijen ile tepkimeye girebilir. Lityumun en önemli özelliği oksijen ile tepkimeye girerek oksitlenmesidir. Gümüş bir renge sahip olan lityum oksitlendikten sonra rengi kararır.

Lityum diğer birçok elemente göre yoğunluğu düşüktür. Düşük yoğunluk sebebiyle hidrokarbonların yüzeylerinde kalabilirler. Ayrıca lityum faydaları arasında en önemlisi beyin sağlığına olan faydasıdır. Beyinlerde gelişen yıpranma ve beyindeki büzülmelerin lityum sayesinde engellenebildiği ortaya çıkmıştır. Kemik oluşumuna da destek sağlar. İnsanların kemiklerinin güçlenmesinde Lityumun da etkisi bulunmaktadır.

Lityum 1A periyodik cetvelinde yer almaktadır. Hafifi bir elementtir. 1990 yılına kadar Amerika maden yataklarından elde edilmekteydi. Amerika'dan sonra ise dünyada Lityum Şili, Portekiz ve Avustralya ülkelerinde çıkarılır.

LİTYUM TÜRKİYE İLK NEREDE ÜRETİLMEYE BAŞLADI?

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Dönmez, Eskişehir'deki pilot tesisle lityum üretiminin Türkiye'de ilk defa yapılacağını söyleyerek, "Yerli otomobilde de burada üretilen lityumun kullanıldığı bataryaları kullanmış olacağız" dedi.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Eti Maden Teknoloji Geliştirme Merkezinde yaptığı açıklamada, Milli Enerji ve Maden Politikası kapsamında cevher, rafineri üründen daha katma değerli ürünler üretme hedefi olduğunu anımsattı.

Elektrikli otomobillerde kritik teknolojilerden birinin de pil ve yazılım olduğunu ifade eden Dönmez, "Yerli otomobilde de burada üretilen lityumun kullanıldığı bataryaları kullanmış olacağız. Burada cevher üretiyoruz. 12 ton ham maddeyi alıp 3 tonuyla cevher üretiyoruz"