Hayrın Anahtarı Olan Din Adamlarının Toplum Açısından Önemi: Mele Ahmed-ê Veysikê Örneği

Selman GÖKÇE*

İslam kültüründe toplumsal sulh ve dayanışmanın sağlanmasında önemli rol oynayan unsurların başında din görevlileri/ din gönüllüleri gelmektedir. Tarihsel süreçte ecdadımız, Allah’ın evi olan camilerin hizmetkârlarına "Hademe-i Hayrat" adını vermiştir. Bu hizmetkârlar, ömürlerini din hizmetlerine adamış ve bu hizmetleri yerine getirirken, sünnet-i seniyye doğrultusunda hareket etmeyi ilke edinmişlerdir. Yaptıkları her hizmeti yalnızca “Allah Rızası”nı gözeterek yerine getiren bu insanlar, dini ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirerek toplumda huzur ve birlikteliği sağlamışlardır. Din görevini gönüllü olarak üstlenen hâdeme-i hayratlar, insan yaşamının her aşamasında toplumsal yaşamın içinde etkin bir rol oynarlar. Birey doğduğunda, sağ kulağına ezan ve sol kulağına kamet okuyarak dini eğitim sürecini başlatırlar. Vefat anında ise cenaze işlemlerini gerçekleştirip kabristanda telkin okurlar. Ayrıca, taziye meclislerinde cemaate vaaz vererek dini öğretileri aktarırlar. Bayramda ise toplumsal dayanışmayı güçlendirmek amacıyla mahalle sakinlerini ziyaret eder, bayramlaşma geleneğini sürdürürler. Toplumsal çatışmalar ve ihtilaflar durumunda ise, barışın sağlanmasına yönelik arabuluculuk yaparak toplumsal huzurun tesisine katkıda bulunurlar.[1]

Bu hademe-i hayrat görevini üstlenenlerden biri, Nusaybin’in "Veysikê" mahallesinde yaklaşık yarım asır boyunca hizmet eden ve yörede "Mele Ahmed-ê Veysikê" olarak tanınan merhum “Ahmet Gökçe” Efendi’dir.

Mele Ahmed Efendi, 1 Şubat 1957 tarihinde Mardin iline bağlı Nusaybin ilçesinde dünyaya gelmiştir. Babası, tanınmış İslâm âlimi, mutasavvıf ve ârif-i billâh olarak bilinen Seydayê Mele Süleyman-ê Kemina Hazretleri’dir.

Annesi ise, 93 Harbi'nde Van’dan Nusaybin’e bağlı Kertwêne (Duruca) beldesine göç eden muhacirlerden Hacı Zahir Parlak Efendi’nin kızı Emine Hatun’dur. Mele Ahmed Efendi'nin peder-i âlileri ve validesi, yörede dindarlıkları ve geleneklerine olan bağlılıklarıyla tanınmaktaydılar.

Mele Ahmed Efendi, ilk medrese eğitimini babası ve aynı zamanda hocası olan Mele Süleyman-ê Kemina’nin nezaretinde almıştır. Nahv ilmini Mele Zübeyir-ê Sirincık ile Mele Süleyman-ê Fırfeli’nin öğretiminde, Fıkıh ilmini ise Nakşibendî-Haznevî Tarikatı’nın kurucu Şah-ı Hazne olarak tanınan Şeyh Ahmed El- Haznevî’nin ilk halifesi olan Şeyh Hüseyin-ê Kınıkê’nin rehberliğinde tamamladı. 1970 yılında babasından îlmi icazet alarak dini eğitimini tamamlamış oldu.[2]

Mele Ahmed Efendi, aklî ilimlerdeki ilköğretimini Nusaybin’e bağlı Kemina (Turgutlu) köyünde, ortaöğretimini ise Nusaybin Merkez Ortaokulu’nda tamamlamıştır. Lise eğitimini Mardin İmam Hatip Lisesi’nde bitirmiştir. Vefatından dolayı, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim İlahiyat Ön Lisans programındaki eğitimini tamamlayamamıştır.

Belli bir süre babasının medresesinde talebelere Kur’an-ı Kerim ve temel fıkıh dersi veren Mele Ahmed Efendi, 1992 yılında Nusaybin’e yaklaşık 5 km uzaklıkta bulunan Gurinê (Gürün) köyüne kadrolu imam olarak atanmıştır. 1997 yılına kadar burada görevini ifa ettikten sonra uzun yıllar fahri imamlık yaptığı Nusaybin’in Veysikê mahallesinde bulunan Hacı Nuri Dilmen Camisine tayin olmuş ve 2022 yılında emekli olana kadar görevine devam etmiştir. Mardin ve Nusaybin Müftülükleri, “hâdeme-i hayret” görevi süresince 10 defa başarı belgesi vererek dini hizmetlerdeki başarısı takdir etmiştir. Yaklaşık yarım asır boyunca (5 yıllık Gürün köyü görevi hariç) Hacı Nuri Dilmen Kur’an Kursu’nda aralıksız talebelere eğitim vererek birçok âlimin yetişmesine vesile olmuştur. Mele Ahmed Efendi, aynı zamanda bir hat sanatı ustasıydı.

Mele Ahmed Efendi’nin sekiz adet eseri bulunmaktadır. Bu eserler ve içerikleri aşağıda sıralanmıştır:[3]

• Muhammed Mustafa ve Hayatuhul Muşarrafa: Hz. Muhammed (s.a.v)'in hayatı arzu ölçüsüyle yazılmış bir Türkçe eserdir.
• Mele Süleyman-ê Kemina’nın İlmi Kişiliği: Mele Süleyman-ê Kemina'nın ilmî karakterini, düşünsel birikimini ve tarikat içindeki yerini detaylı bir şekilde inceleyen Türkçe bir çalışmadır.
• Hayât-ı Ulema-i İslam: Büyük İslam âlimlerinin hayatlarını, öğretilerini ve İslamiyet’e katkılarını derinlemesine inceleyen Arapça bir eserdir.
• Şifa-ul Âlil Bi-İzni’l Celil: Tıp ve sağlıkla ilgili olup, bedensel sağlığın ve ruhsal iyileşmenin Allah’ın kudretiyle ilişkisini ele alır. Eserin dili Arapçadır.
• El-Erbaun-el Ahmedîyye Fıl-Ahadinisin Nebeviyye: Kırk hadis-i şerifin açıklamaları ile Nebevi öğretileri detaylı bir şekilde sunar. Eserin dili Arapçadır.
• Nur-ûl-Elbab Fıl-Esilet-il Fıkhıyyeti Vel-Cevap: Fıkıh ilmi ile ilgili soru ve cevapları içeren, fıkhi konularda önemli bir referans kaynağıdır. Eserin dili Arapçadır.
• Nukat-ül Melih Âla Kasîdet Bûrdet-ül Medih: İmam Bûsiri’nin "Kasîde-i Bûrde" adlı eserini değerlendiren ve üzerine düşünceler sunan Arapça bir çalışmadır.
• Mu’cem-ül Bûnyan Min Enbai’l Kura Ve’l Bûldan: İslam âlimlerinin doğup büyüdükleri yerler hakkında bilgi sunarak, İslam dünyasının coğrafi etkilerini kapsamlı bir şekilde inceler. Eserin dili Arapçadır.

Mele Ahmed Efendi, Mardin yöresinde Nakşibendî-Haznevî Tarikatı'nın önde gelen âlimlerinden biri olarak tanınmıştır. Dini ve ahlaki değerleri hayatında örnek bir biçimde temsil eden Mele Ahmed Efendi, ömrünü ilme, eğitime ve topluma hizmete adamıştır. Fıkıh, hadis, tefsir ve siyer gibi temel İslam bilimlerinde derin bir bilgi birikimine sahip olan Mele Ahmed Efendi, ilmî çalışmalarını yazılı eserler ve sözlü vaazlar aracılığıyla insanlara aktarmıştır. Yarım asırlık görev süresi boyunca yalnızca dini hizmetlerle değil, aynı zamanda toplumsal sorunların çözümünde de aktif bir rol üstlenmiştir. Nebevî çizgiden sapmadan, attığı her adımda "Allah rızası"nı gözeten Mele Ahmed Efendi, siyasi ve ideolojik akımlardan uzak durarak, bağımsız ve tarafsız bir dini rehber olarak halkın güvenini kazanmıştır. Görev yaptığı yörede, herhangi bir maddi çıkar gütmeden yüzlerce cenaze yıkamış, aralıksız bir şekilde talebe okutmuş, taziye meclislerinde üç gün boyunca bulunmuş, 18 yaşını doldurmuş ve resmi engeli bulunmayan eşlerin imam nikâhını kıymıştır. Ayrıca, toplumsal bir problem ortaya çıktığında arabuluculuk yaparak, sulhun sağlanmasına katkı sağlamıştır.[4]

Mele Ahmed Efendi, 26 Ekim 2024 Cumartesi akşamı, saat 20.00 civarında, Mardin’in Midyat ilçesinde bulunan Haznevî Tekkesi’nde yatsı namazının ardından cemaatin içinde rahmet-i Rahmân’a kavuşmuştur. Naaşı, Veysikê Kabristanı'na, babası, annesi ve eşinin yanına defnedilmiştir. Kabri nur, mekânı cennet, makamı âli olsun.

[*]Doç.Dr. St.Clements Universty, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-8041-1146

[1] Gökçe, Mehmet Cüneyt. (2022). “Toplumsal Barış ve Dayanışmayı Sağlamada Din Adamlarının Rolü”, Nusaybin Siyaset-Kültür-Ekonomi Sempozyumu, Editörler: Ahmet Selçukoğlu ve Ahmet Gemi, Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.

[2] Mele Süleyman-ê Kemina, Şeyh Hüseyin’e Kınıkê’nin yol arkadaşı ve ayı zamanda ilk halifesiydi.

[3] Mele Ahmed Efendi, eserlerine sürekli yeni eklemeler yaparak güncelleştirdiği için eserlerinin basımları gerçekleştirilememiştir. Vefatından sonra, ailesi tarafından eserleri basılacak ve hat sanatıyla yazdığı eserler sergilenecektir.

[4] Mele Ahmed Efendi ile ilgili bilgiler, aile bireylerinden, çevresindeki kişilerin anlatımlarından ve yöredeki âlimlerden alınmıştır. Ayrıca, Mele Ahmed Efendi hakkında 24 Kasım 2024 tarihinde oğlu Selman GÖKÇE tarafından “Mele Ahmed-ê Veysikê’nin Hayatı: İlmi ve Tasavvufi Yönleri ile Mardin Yöresine Katkıları” başlıklı bir bildiri sunulmuştur. Bu bildirinin özeti ve tam metni ise 25 Aralık 2024 tarihinde yayınlanacaktır.