Yeşilli İlçesinin tarihi, coğrafyası, sosyal yapısı ve kültürü

Mardin merkezinin kuzeydoğusunda yer alan Yeşilli, doğanın cömertçe oluşturduğu yemyeşil bir vadinin içinde mesire yerleriyle ün salmış bir ilçemizdir.

Süryanice, Rišmilce, Kürtçe Rişmil, Arapça: رشمل olarak bilinen Yeşilli ilçesi Mardin'e bağlı ve Arap ile Kürtlerin yoğun yaşadığı bir ilçemizdir. 

Yüzölçümü 168 km2 olan Yeşilli Nüfus ve yüzölçümü bakımından ilin en küçük ilçesidir. 1990 yılında Mardin ilinin eski merkez ilçesi ve Ömerli ilçesinin bazı bölümlerinden oluşan Yeşilli ilçesinin geçim kaynağı tarımsal ürünlere ve nakliyeciliğe dayalıdır.

2023 yılı TUİK verilerine göre Yeşilli İlçesi Toplam Nüfusu 13.494. İlçedeki toplam erkek nüfusu 6.868, toplam kadın nüfusu 6.629'dır. Yüzde olarak ise: %50,87 erkek, %49,13 kadındır

Romalılar devrinde yapılmış su kanalları, çeşmeler, bentler ve değirmenler görülmeye değerdir. Bahçe kültürü son derece gelişkin olan ilçede yeşillikler içinde kasırlara rastlamak mümkündür.

Yeşilli İlçesi hangi tarihten beri yerleşim yeri olarak kullanıldığına dair elde kesin bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak, Bölgede özellikle uzun süre hüküm süren Mardin Artukoğulları Beyliği zamanında Artukoğullarının yılın güz mevsiminde 3 ay süre ile Yeşilli (Rışmıl)'de ikamet ettikleri Abdulgani Efendinin Mardin Tarihi 22'nci sayfasında yazılmaktadır. Ayrıca, 1540 tarihinde 39 müslüman hanenin olduğu Diyarbakır Salnamesinde tespit edilmiştir.

Eski ismi Rışmıl olup, içinde yeşil örtünün çok olması nedeniyle Yeşilli adı verilmiştir. 1970 yılında belde, 1990 Yılında İlçe Statüsüne kavuşmuştur. İlçeye 1991 yılında ilk Kaymakam atanmıştır.

Yeşilli Coğrafyası

Yeşilli İlçesi Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Mardin Merkezinin kuzeydoğusunda yer alır. Kuzeyinde Savur İlçesi, Ömerli İlçesi, güney ve batısında Mardin Merkez İlçesi yer almaktadır.

Yeşilli İlçesi tahminen 50.000 dönümlük bir alan kaplamaktadır. Yeşilli İlçesi torosların Güneydoğu Anadolu'yu çevreleyen yayın iç kısmında yer alan dağlık bölgeden mezopotamya düzlüklerine geçiş alanı içinde bulunmaktadır. İlçe merkezi içerisinde en alçak nokta İskanevleri civarında yaklaşık 780 m yüksekliktedir. En yüksek noktası ise kuzeyde su deposu yakınlarında 897 m civarındadır. Bu şekilde İlçe merkezi içerisinde yükseklik farkı 120 M.'yi bulmaktadır.

İlçe orman bakımından oldukça fakirdir. Orman bölgesi olarak değerlendirilecek alan yoktur. Yüksek kesimlerde tahrip artığı çalılıklar ve tektük meşelikler bulunmakta ve ilçeye bağlı Dereyanı Köyünde sulak kesimlerde köylüler tarafından yetiştirilen kavak ağaçları bulunmaktadır. Yeşilli İlçesi Kuzeydoğu-Güneybatı yönünde uzana vadi içerisinde kurulmuştur. Vadinin tabanı alüvyon toraklarla kaplıdır. Vadi verimli tarım sahası olarak kullanılmaktadır.

İlçe merkezi ile bağlı köyler kültür bitkileri yönünden oldukça çeşitlidir. İncir, erik, kiraz, nar, badem ve mahlep ağaçları başlıcalarını oluşturur. İlçede vadi yamaçlarında ve bağlı köylerde üzüm bağları bulunur. İlçenin ova kısmındaki köylerinde tahıl üretimi yapılmakta olup,başlıca çeşitleri buğday, arpa, ve mercimek oluşturmaktadır.

İlçede ve bağlı köylerde büyük ve orta büyüklükte akarsu bulunmamaktadır. Sadece yer altı kaynaklarından çıkan suyun oluşturmuş olduğu küçük dereler bulunmaktadır. Bu kaynaklar sebze bahçeleri, kavak ağaçlarının sulamalarında ve içme suyu olarak kullanılmaktadır.

İlçe Mardin Merkeze çok yakın olmakla birlikte iklim yönünden farklılık gösterir. Sıcaklık Mardin Merkeze göre mülayimdir. Yağışlar İlkbahar ve Sonbahar aylarında görülür. Kışın sıcaklık 8 dereceye kadar düşer. Yağan kar toprakta uzun süre kalmaz, son derece düzensiz bir yağış rejimi mevcuttur. Bazen yıllık yağışın büyük bir kısmı bir hafta içinde düşer. En yüksek sıcaklık Temmuz aylarında görülür, sıcaklık ortalama 40 dereceye kadar çıkar.

Sosyal Yapı

İlçe Merkezinde konut yapımında taş ve betonarme binalar dikkati çekmekte olup, kat sayısı genellikle iki ve daha fazladır. Alt katlar garaj olarak kullanılmaktadır. Ayrıca yıllarda apartman tipi evler yapılmaya başlanmıştır. İlçede çoğu evler bir avlu ile çevrilmiştir. Dikkati çeken ayrı bir nokta da evlerin damlarının düz olmasıdır. Düz damlar yaz mevsiminin çok sıcak olması nedeniyle üzerinde yatmak için kullanılmaktadır.

Köy evleri genellikle kerpiçten yapılıp, üstleri ağaç ve topraklarla örtülüdür. Ancak son yıllarda köylerde de betonarme evler yapılmaya başlanmıştır
Yerleşmede herhangi bir tarihi yapı bulunmamaktadır. Ayrıca tescilli veya tescile konu olabilecek bir yapı da bulunmamaktadır.

İklim ve Bitki Örtüsü

İlçe Mardin Merkeze çok yakın olmakla birlikte iklim yönünden farklılık gösterir. Sıcaklık Mardin Merkeze göre mülayimdir. Yağışlar İlkbahar ve Sonbahar aylarında görülür. Kışın sıcaklık 8 dereceye kadar düşer. Yağan kar toprakta uzun süre kalmaz, son derece düzensiz bir yağış rejimi mevcuttur. Bazen yıllık yağışın büyük bir kısmı bir hafta içinde düşer. En yüksek sıcaklık Temmuz aylarında görülür, sıcaklık ortalama 40 dereceye kadar çıkar.