İş Ayakkabısı: Güvenli Çalışma Alanlarının Temel Taşı

Advertorial

İş Ayakkabısı: Güvenli Çalışma Alanlarının Temel Taşı

Günümüzde iş güvenliği kavramı, her alanda ve sektörde giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin korunması, hem yasal gereklilikler hem de verimli çalışma koşulları sağlama açısından kritik bir sorumluluktur. Bu noktada, iş ayakkabısı kullanımının işletmeler ve çalışanlar için önemi büyüktür. İş ayakkabıları, günlük ayakkabılardan farklı olarak darbe, sıkıştırma, kayma ve diğer fiziksel risklere karşı ek koruyucu özelliklerle donatılırlar. Bu makalede, iş ayakkabılarının ne olduğu, nasıl seçileceği ve hangi sektörlerde nasıl kullanılmaları gerektiği hakkında kapsamlı bilgiler bulabilirsiniz.

1. İş Ayakkabısı Nedir?

Temel Tanım ve Genel İşlevi

İş ayakkabısı, tehlikeli veya riskli çalışma ortamlarında çalışanların ayaklarını korumak için özel olarak tasarlanmış bir koruyucu ayakkabı türüdür. Bu ayakkabılar; düşen cisimler, keskin malzemeler, kimyasallar, elektrik akımı veya kayma riskleri gibi çeşitli tehlikelere karşı koruyucu özellikler barındırır. İş ayakkabısının temel amacı, ayak bölgesindeki yaralanmaları önlemek ve çalışma esnasında konforu artırmaktır.

Günlük Ayakkabılardan Farkları

Günlük ayakkabılar, genellikle sadece estetik ve rahatlık düşünülerek üretilir. Oysa iş ayakkabıları, güvenlik odaklıdır ve aşağıdaki ek özelliklere sahip olabilir:

  • Çelik veya kompozit burun koruması:Ayak parmaklarını darbe ve ezilmelere karşı korur.
  • Kaymaz taban:Islak, yağlı veya kaygan zeminlerde düşme riskini büyük ölçüde azaltır.
  • Su geçirmezlik ve yalıtım:Nemli, ıslak veya elektriksel risk içeren ortamlarda koruma sağlar.
  • Antistatik veya ESD özellikleri:Statik elektrik birikimini önleyerek patlayıcı ve yanıcı ortamlarda güvenliği artırır.

Bu ve benzeri özellikler, iş ayakkabılarının sıradan ayakkabılara kıyasla çok daha güvenli ve fonksiyonel hale gelmesini sağlar.

2. İş Ayakkabısının İş Güvenliğindeki Rolü

Ayak Yaralanmalarının Önlenmesi

Çalışma alanlarında en sık görülen iş kazalarından biri, ayak ve bilek yaralanmalarıdır. Ağır cisimlerin düşmesi, ekipmanların üzerinden geçmesi veya kesici aletlerin neden olduğu yaralanmalar, ciddi sakatlıklara yol açabilir. İş ayakkabılarının sunduğu çelik veya kompozit burun koruması, bu tür kazaların riskini büyük ölçüde azaltır.

İş Kazalarını Azaltmadaki Etkisi

Araştırmalar, doğru kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanılmasının iş kazalarını önemli ölçüde azalttığını göstermektedir. Ayakların korunması, sadece bireysel güvenlik açısından değil, işletmenin genel güvenlik performansı bakımından da önemlidir. Kazaların azalmasıyla iş gücü kaybı, sağlık giderleri ve yasal sorunlar da minimize edilir.

Yasal Sorumluluklar ve İşveren Yükümlülüğü

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelikler, işverenlerin risk değerlendirmesi yaparak uygun KKD’leri çalışanlara temin etmesini şart koşar. Eğer iş ortamında ayak yaralanması riski söz konusuysa, işveren mutlaka çalışanlarına iş ayakkabısı sağlamak ve kullanımlarını denetlemekle yükümlüdür. Bu yasal zorunluluğa uymayan işverenler, idari para cezaları ve daha ağır yaptırımlarla karşılaşabilir.

3. İş Ayakkabısı Türleri Nelerdir?

Çelik Burunlu

En yaygın tiplerden biri olan çelik burunlu iş ayakkabıları, ayak parmaklarını ezilme ve darbelere karşı korur. Ağır objelerin düşmesi veya sıkışma durumlarında etkili olur. İnşaat, lojistik ve üretim tesisleri gibi ağır yük taşınan ortamlarda sıklıkla tercih edilir.

Kompozit Burunlu

Çelik burunlu ayakkabılara benzer koruma seviyesi sunan kompozit burunlu modeller, metal içermediği için hafiftir ve elektriksel iletkenliği düşük seviyededir. Bu nedenle manyetik alanlar veya elektrik riski bulunan iş alanlarında sıkça kullanılır. Ayrıca havalimanı güvenlik taramalarında da kolaylık sağlar, zira metal dedektörleri genelde kompozit malzemeye tepki vermez.

Antistatik / ESD Ayakkabılar

Elektronik endüstrisi, patlayıcı ve yanıcı maddelerle çalışılan ortamlarda ESD (Electrostatic Discharge) özellikli ayakkabılar tercih edilir. Bu ayakkabılar, vücuttaki statik elektriğin kontrollü biçimde topraklanmasını sağlayarak kıvılcım riskini önler. Özellikle kimya, ilaç ve elektronik sektörü için hayati öneme sahiptir.

Su Geçirmez ve Yazlık İş Ayakkabıları

Su geçirmez iş ayakkabıları, yağmurlu veya ıslak ortamlarda çalışılması gerektiğinde ayakların kuru kalmasını sağlar. Yaz mevsiminde veya sıcak çalışma ortamlarında terlemeyi ve rahatsızlığı minimize eden nefes alabilir yazlık iş ayakkabıları da mevcuttur. Her iki tür de sektöre ve mevsim koşullarına göre konfor ve güvenliği bir arada sunar.

Elektrikçi Ayakkabısı, Kaynakçı Ayakkabısı vb. Özel Tipler

Bazı iş kollarında çok daha spesifik riskler vardır. Örneğin, elektrikçi ayakkabısı yüksek voltaja karşı yalıtım sunar ve antistatik özellikleri gelişmiştir. Kaynakçı ayakkabısı ise sıcak metal partikülleri ve kıvılcımlara karşı dayanıklı malzemelerle üretilir. Bu tür özel ayakkabılar, ilgili mesleğin risk profilini karşılayacak şekilde tasarlanmıştır.

4. Hangi Sektör İçin Hangi Ayakkabı?

İnşaat ve Şantiye

İnşaat alanları, ağır ve hacimli malzemelerin hareket ettirildiği, tozlu, çamurlu ve bazen de ıslak zemin koşullarının bulunduğu ortamlardır. Bu nedenle:

  • Çelik burun koruması(ağır malzeme düşmelerine karşı)
  • Kaymaz taban(ıslak ve kaygan yüzeylere karşı)
  • Su geçirmezlik(açık havada çalışma)

özelliklerine sahip iş ayakkabıları tercih edilmelidir.

Lojistik ve Depo İşleri

Depolarda çalışanlar, sürekli olarak yük taşıma, palet düzenleme ve forklift kullanımı gibi faaliyetlerle meşgul olur. Bu esnada ayakkabıların:

  • Çelik veya kompozit burun(ezilme riskine karşı)
  • Kaymaz taban
  • Ayak bileği desteği

gibi özellikleri barındırması faydalı olur. Aynı zamanda hafif modeller çalışan konforunu yükseltebilir.

Metal, Elektrik ve Ağır Sanayi

Metal sektöründe kesici kenarlar ve yüksek sıcaklık riski varken, elektrik sektöründe ise elektrik çarpması riski ön plandadır. Dolayısıyla:

  • Kompozit burun(metal yorgunluğunu ve ağırlığı azaltmak, elektriksel iletkenliği sınırlamak adına)
  • Antistatik veya ESD özellik(patlayıcı gazların veya hassas elektronik devrelerin bulunduğu ortamlarda)
  • Isı dayanımı(metal işleme ve dökümhane gibi ortamlar için)

bu sektörlerde büyük önem taşır.

Tarım, Gıda ve Temizlik Sektörü

Bu sektörlerde su, kimyasal temizleyiciler ve yüksek nem gibi faktörler öne çıkar. Bu nedenle:

  • Su geçirmezveya hidrofobik kaplama
  • Antibakteriyel iç astar(uzun süreli kullanımlarda hijyen sağlamak)
  • Kaymaz taban(ıslak zeminlerde düşme riskini azaltmak)

tercih edilmelidir. Ayrıca, gıda sektöründe hijyen standartları gereği, ayakkabıların kolay temizlenebilir yapıda olması istenir.

5. İş Ayakkabılarında Aranması Gereken Özellikler

Kaymaz Taban

Islak, yağlı veya kaygan yüzeylerde düşme ve kayma riskini minimuma indiren kaymaz taban, iş ayakkabısının en temel özelliklerinden biridir. Tabanın desen yapısı ve malzemesi, zeminde güçlü bir tutuş sağlayarak kaza riskini önemli oranda azaltır.

Şok Emici Topuk

Gün boyu ayakta duran veya ağır yük taşıyan çalışanların bel ve eklem sağlıklarını korumak için şok emici topuk önemli bir unsurdur. Bu tasarım, yürürken veya ağır yük kaldırırken topuğa binen basıncı absorbe ederek uzun vadeli sağlık sorunlarını engellemeye yardımcı olur.

Yalıtım ve Su Geçirmezlik

Yağışlı hava, ıslak yüzeyler veya kimyasal sızıntılar gibi durumlarda, ayakkabının su geçirmez olması hayati önem taşır. Ayrıca elektrik kaynaklarıyla çalışanlar için yalıtkan tabanlı ayakkabı modelleri, elektrik çarpmasını önlemede kritik rol oynar.

Konfor ve Ergonomi

İş ayakkabılarının sadece koruyucu değil, aynı zamanda rahat olması da gerekir. Yanlış ayakkabı seçimi, ayak ve bel ağrılarına, uzun vadede ciddi ortopedik sorunlara sebep olabilir. Ergonomik tasarımı olan, hava alabilen malzemelerle üretilmiş ve iç tabanı destekli modeller, çalışan konforunu artırarak verimliliği korur.

6. Güvenlik Standartları ve Sertifikalar

EN ISO 20345 Nedir?

Avrupa’da yaygın olarak kabul gören EN ISO 20345 standardı, iş ayakkabılarının sağlaması gereken asgari güvenlik kriterlerini belirler. Darbe, ezilme, kayma direnci, antistatik özellikler gibi birçok test bu standardın kapsamındadır. Bu standarda uygunluk, ayakkabının belirli testlerden başarıyla geçtiğini garanti eder.

S1, S1P, S2, S3 Gibi Koruma Sınıfları

İş ayakkabıları, EN ISO 20345 standardı altında farklı güvenlik seviyelerine ayrılır:

  • S1: Çelik veya kompozit burun koruması, antistatik taban, enerji emici topuk.
  • S1P: S1’in özelliklerine ek olarak delinmeye dayanıklı taban.
  • S2: S1 özelliklerine ek olarak suya dayanıklı dış yüzey.
  • S3: S1P ve S2’nin birleşimi, yani delinmeye dayanıklı taban ve suya dayanıklı dış yüzey bir arada.

Bu sınıflar, çalışma ortamının ihtiyaçlarına göre seçim yapılmasını kolaylaştırır.

Türkiye’deki Yasal Düzenlemeler

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve alt yönetmelikler, riskli iş alanlarında EN ISO 20345 standardına uygun ayakkabı kullanımını zorunlu kılar. Denetimlerde bu sertifikalara sahip olmayan ayakkabılar tespit edildiğinde, işveren cezai yaptırımlarla karşılaşabilir. Çalışanların da kendi güvenlikleri için bu sertifikalara dikkat etmesi tavsiye edilir.

7. Doğru İş Ayakkabısı Nasıl Seçilir?

Çalışma Ortamına Göre Seçim

İlk adım, çalışma ortamındaki risklerin analiz edilmesidir. Düşen ağır malzemelerin bulunduğu bir inşaat ortamında S3 çelik burunlu ayakkabı tercih etmek mantıklı iken, hafif ve elektrikli aletlerin kullanıldığı bir montaj hattında S1 kompozit burunlu ve antistatik özellikli bir model daha uygun olabilir. Dolayısıyla, risk değerlendirmesini iyi yapmak gerekir.

Ayak Yapısına Uygun Model Tercihi

Her ayak farklı yapıya sahiptir. Kimi ayaklar geniş kalıplı ayakkabılarda rahat ederken, kimileriyse daha dar kalıplara ihtiyaç duyabilir. Ayakkabı, gün içinde şişen ayakları da göz önüne alarak seçilmelidir. Uygun numara ve kalıp tercihi, konforu artırdığı gibi ayak sağlığını da korur.

Kalite ve Fiyat Dengesi

Bir iş ayakkabısının uzun ömürlü ve güvenli olması beklenir. Çok ucuz modeller, genellikle kalite ve dayanıklılık açısından yetersiz kalabilir. Bu da uzun vadede hem maliyetleri artırır (çünkü sık sık yenilemek gerekir) hem de güvenlik risklerini beraberinde getirir. İyi bir marka veya üreticiden sertifikalı bir ürün almak, ilk etapta maliyetli görünse de uzun vadede daha ekonomik ve güvenli bir seçenektir.

8. Kullanım Süresi ve Bakım Önerileri

Ayakkabının Ömrü Ne Kadar?

İş ayakkabılarının ömrü, kullanım sıklığı, çalışma ortamının koşulları ve yapılan bakıma göre değişir. Genellikle 1-2 yıl arasında değişse de yoğun ve ağır şartlarda çalışanların ayakkabıları daha kısa sürede deforme olabilir. Burada önemli olan, ayakkabının dış görünüşünden ziyade koruyucu özelliklerini halen yerine getirip getirmediğidir.

Temizlik, Saklama ve Kontrol İpuçları

  • Günlük veya haftalık temizlik: Kir ve toz, ayakkabının nefes almasını engeller, malzemenin ömrünü kısaltır.
  • Doğru kurutma: Ayakkabıyı direkt güneş ışığı veya kalorifer gibi yüksek ısıyla kurutmak yerine, oda sıcaklığında havadar bir ortamda kurutmak daha iyidir.
  • Periyodik kontrol: Çatlaklar, yırtıklar veya tabandaki aşınmalar, koruma seviyesinin düştüğüne işaret olabilir. Gerekli hallerde profesyonel onarım veya yenileme düşünülebilir.

 

 

Ne Zaman Yenisi Alınmalı?

  • Ayakkabının burun korumasında deformasyongözleniyorsa, artık ezilme riskine karşı koruma sağlayamayacağı anlamına gelir.
  • Taban kayma özelliğini yitirmişve ciddi şekilde aşınmışsa, düşme riskini artırır.
  • Konfor seviyesi düşmüşve iç astar deformasyona uğramışsa, ayak sağlığı açısından sakıncalı hale gelebilir.

Bu işaretlerden biri veya birkaçı görüldüğünde, en kısa sürede ayakkabının yenilenmesi gerekir.

9. Sık Yapılan Hatalar ve Uyarılar

Yanlış Ayakkabı Seçimi

Birçok kişi, sadece fiyat veya görünüm kriterlerine odaklanarak iş ayakkabısı seçer. Oysa çalışılan sektörün ihtiyaçlarını karşılamayan bir model, kazalara davetiye çıkarmak anlamına gelir. Söz gelimi, kimyasal malzemelerle çalışılan bir laboratuvarda su geçirmez özelliği zayıf bir ayakkabı kullanmak büyük risk oluşturur.

Uygun Olmayan Ortamlarda Uygun Olmayan Modellerin Kullanımı

Yazlık iş ayakkabısını su ve çamurun yoğun olduğu kış mevsiminde kullanmak veya sadece antistatik özelliği olan bir ayakkabıyı yüksek ısı ve kaynak işlemlerinin olduğu bir bölümde giymek gibi örneklerde, ayakkabının koruyucu özellikleri yetersiz kalır. Her ortamın koşulu ve risk profili farklı olduğundan, ayakkabı seçimi de buna göre yapılmalıdır.

Koruma Özelliği Bitmiş Ayakkabıları Kullanmaya Devam Etmek

Aşınan taban, kırılan burun koruması veya delinen yüzey, iş ayakkabısının koruyucu işlevini neredeyse sıfırlar. Bazı çalışanlar veya işverenler maliyetten kaçınmak adına yıpranmış ayakkabıları kullanmayı sürdürür, ancak bu durum olası bir iş kazasında çok daha yüksek maddi ve manevi zarara yol açabilir.